Tímarit Máls og menningar - 01.06.2013, Blaðsíða 63

A f l a n d a m æ r a h é r u ð u m C l i o o g b ó k m e n n t a g y ð j a n n a
TMM 2013 · 2 63
Þegar ég djúpt inni í liðinni öld lærði sagnfræði var siðfræðin innifalin í
aðferðafræðinni, býst ég við. Sjálf skynjaði ég það sem glæp á við að drepa
mann að fara rangt með eitthvað. Ég hafði vinnuaðstöðu í Stofnun Árna
Magnússonar í þrjú ár og um mig fór hrollur þegar karlveldið þar talaði um
bækur sem í hafði fundist villa og einhver sagði: „Þessi bók hefði aldrei átt
að koma út“. Albúinn cand. mag. plús kennslufræðingur lenti ég í því að
skrifa bækur, mig skorti doktorsgráðu og gat því ekki farið að naga háskóla-
þröskulda með kollegunum. Tilviljunin hagaði því svo að ég var beðin um
að skrifa fyrstu þrjár bækur mínar. Sögufélag, undir forsæti Einars Laxness,
vildi að ritgerð mín um búskap í Reykjavík, sveit móðurmóðurfólksins míns,
birtist í ritröðinni Safn til sögu Reykjavíkur. Þá gekk ég í gegnum skelfilega
hræðslu. Mér fannst hreinlega að gerði ég mig óvart seka um villu yrði ég
„tekin af lífi“ fyrir glæp gegn mannkyni. Ómeðvitaður subbuskapur gæti
leitt til villu, sem myndi svipta mig og ætt mína heiðri til eilífðar nóns.
Í sagnfræðinni skynjaði ég sem aðrir af minni kynslóð þrjá ólíka skóla. Sá
þýski var þurr og hundleiðinlegur skóli Leopolds von Ranke, sem vildi gera
sagnfræði að beinni tilvísun í heimildir, a la raunvísindi sem er út í hött. Það
þarf alveg sérstaka sérfræðingaheila til að hugljómast af slíkum texta, þá
tegund af heila sem þegar hefur hlaðið miklum upplýsingum á það jólatré
sem söguskynjun er. Þurrasti biti ilmar í höfði slíks lesanda í barri liðins
tíma. Slíkur texti hrífur bara aðra fræðimenn, þá sem gjörþekkja sviðið.
Algjör elítismi og taut ofan í bringuna sem sagt.
Enska sagnfræðiskólann skynjaði ég gegnum fræðirit sem ég las í
enskudeildinni og heillaðist af, lifandi stíl sem innblæs vídd, mannlegheitum
og gleði. Björn Þorsteinsson, minn mentor og hvatningsmaður flestra sagn-
fræðinga af minni kynslóð, var af þessum skóla. Hann var oft í dálitlu klúðri
með tilvísanir, skildist mér af þeim sem hjálpuðu honum með frágang bóka,
enda fiskur eins og það heitir á fornu máli frá Babýlón. Fór aldrei með stað-
reyndarullur, var alltaf innblásinn, hvorki með límheila né alfræðiheila,
hafði áttað sig á því að framlenging heilans, bækur og ritað orð, geymdi stað-
reyndirnar og að heilann mátti nota til hugljómunar og innlifunar.
Þriðji sagnfræðiskólinn sunnan úr álfu er sá franski, annalskólinn og
angar út úr honum byggðu á franskri heimspeki og innblásnari og fágaðri,
gáfulegri rithefð, en sá þýski og enski. Hann braust út úr sagnfræði sem
takmarkaði sýnina við skjalasöfn pólitískrar sögu og reyndi að endurskapa
fortíðina eins og hún var, sjálfan hversdagsleikann. Hagsögu og félagssögu.
Greind voru þrenn heimspekileg tímahugtök:
Langa saga eða longue durée, kannar mikilvæga þætti, svo sem bernsku, í
ljósi aldalangrar þróunar. Langa saga skynjar hægar breytingar innri strúk-
túra menningar. Írskir ættfræðingar líta á DNA-fléttur sem ekki breytast
þótt þúsaldir líði sem longue durée. Prospografía fellur undir þennan
tímahatt, er innan félagssögu og beitir ættfræði, onomastics eða nafnfræði