Tímarit Máls og menningar - 01.02.2018, Qupperneq 22

J ó n Yn g v i J ó h a n n s s o n
22 TMM 2018 · 1
eins og Íslendingar hafa ímyndað sér hana, maturinn, landslagið og fólkið
gæti verið í Frakklandi, á Spáni, Ítalíu eða jafnvel í Sviss eða Austurríki.
Arnljótur fer til útlanda til að endurreisa fornan rósagarð í munkaklaustri.
Heima skilur hann eftir nýfætt barn sitt og barnsmóður. Sá viðskilnaður
virðist þó í fullri sátt, barnið hefur komið undir í einnar nætur ævintýri í
gróðurhúsi móður hans. Aðstæður við getnaðinn eru raunar óvenjulegar,
gróðurhúsið lýsist upp á dularfullan hátt meðan á ástarfundi þeirra stendur.
Sú uppljómun er kannski fyrsta vísbendingin um að dóttir þeirra, Flóra Sól,
sé ekkert venjulegt barn. Þegar Arnljótur hefur dvalið um tíma í klaustrinu
kemur barnsmóðirin með barnið út til hans og um stund dvelja þau þrjú
saman í fjallaþorpinu og verða einhvers konar fjölskylda þar til barnsmóðirin
yfirgefur Arnljót og barnið til að stunda nám.
Sögusviðið í Ör er óljóst eða sértækt á nákvæmlega sama hátt, Jónas
Ebeneser, sögumaður og aðalsöguhetja, ákveður að láta sig hverfa frá Íslandi.
Í kafla sem heitir „Miði til tunglsins aðra leiðina“ velur hann sér „land sem
var lengi í fréttum vegna stríðsátaka en er horfið af sjónarsviðinu eftir að
vopnahlé komst á fyrir nokkrum mánuðum og athyglin færðist annað.“ (62).
Landið sem hann kemur til reynist illa farið eftir stríðsátök en það er engin
leið fyrir lesandann að átta sig á því í hvaða landi hann er nákvæmlega eða
jafnvel hvaða heimsálfu.
Jónas fer upphaflega úr landi með það fyrir augum að fyrirfara sér. Eigin-
kona hans, sem heitir Guðrún eins og bæði dóttir hans og móðir, hefur sagt
skilið við hann eftir að hjónabandið hafði verið ástlaust um langa hríð og
sem kveðjugjöf hefur hún upplýst hann um að hann sé ekki líffræðilegur
faðir dóttur sinnar. Í hinu ónefnda stríðshrjáða landi finnur hann tilgang að
nýju. Hann fer að aðstoða fólk, einkum konur, við endurbyggingu landsins.
Með borvél, verkfæratösku og eigin handlagni að vopni leggur hann sitt litla
lóð á vogarskálarnar til að gera við hús og byggja upp samfélag úr rústunum.
Söguhetjur þessara sagna eiga það því sameiginlegt að þeir byggja upp
það sem hefur orðið eyðingu eða hrörnun að bráð. Þeir eru báðir handlagnir
menn, einhvers konar tilbrigði við Homo faber. Í Ör er raunar vísað í annað
latneskt heiti, þar er Jónas kenndur við það þróunarstig mannsins sem nefnist
Homo habilis (124 o.áfr.). Að þessu leyti er hlutverk þeirra hefðbundið hlut-
verk karlmanna í vestrænum samfélögum, þeir uppfylla að einhverju leyti
það sem R. Connell hefur kallað ráðandi karlmennsku (e. hegemonic mas-
culinity).4
Þrátt fyrir það mótast sjálfsmynd þeirra líka af frávikum frá hefðbundinni
karlmennsku og umfjöllun um kyngervi og kynhlutverk í þessum sögum er
langt frá því að vera einföld.