Tímarit Máls og menningar - 01.02.2018, Síða 25

L o ð i r h e i m u r i n n s a m a n á t á k n u m ?
TMM 2018 · 1 25
Beauvoir, „maður fæðist ekki kona, heldur verður kona.“ Jafnvel mætti ganga
lengra og halda því fram að viðhorfin til kynjanna í sögum Auðar einkennist
af eindreginni mótunarhyggju um kyngervi.
Í lok sögunnar yfirgefur Anna Arnljót og barnið til að finna sjálfa sig.
Brúðuheimili Ibsens er nefnt nokkrum sinnum í sögunni, ferðafélagi Arn-
ljóts á leið til þorpsins í upphafi ferðalags hans er ung kona sem stundar
leiklistarnám og blaðar í handriti Brúðuheimilisins á leið þeirra, og þegar
þau keyra fram á bílslys ímyndar Arnljótur sér að hans bíði sömu örlög og
hver viðbrögð barnsmóður hans yrðu: „Kannski yrði eitthvað smálegt eftir í
skóginum, gegnblaut lokasena Brúðuheimilisins.“ (113) Hér er lesanda aug-
ljóslega boðið upp á að bera þessa tvo texta saman, Afleggjarann annars vegar
og Brúðuheimilið hins vegar. Skilnaðurinn í Afleggjaranum er langt frá því
að vera jafn dramatískur og í Brúðuheimilinu og sú breyting hefur orðið á
þeirri rúmu öld sem liðin er á milli þessara tveggja verka að Arnljótur tekur
skilnaðinum af skilningi og möguleikar Önnu úti í heiminum eru allt aðrir
en þeir sem blöstu við Nóru á sínum tíma. Það sem er þó mikilvægast er að
þegar Anna er farin tekur Arnljótur föðurhlutverkinu fagnandi.
Í Ör er karlmennskan til jafnvel enn opinskárri umræðu en í Afleggjar-
anum. Í ritdómi um bókina sagði Steinunn Inga Óttarsdóttir að Jónas væri
„dæmigerður karl í krísu“.8 Það má til sanns vegar færa og karlar í krísu eru
auðvitað algengt viðfangsefni bókmennta þótt deila megi um hvaða karl er
dæmigerður og hver ekki. Nálgun Jónasar á þá krísu sem hann hefur hafnað
í er þó að mörgu leyti óvenjuleg.
Vangaveltur Jónasar um sjálfan sig sem karlmann ganga í gegnum söguna
eins og stef, sem og athugasemdir annarra um það hvernig hann er sem karl-
maður. Jónas segir hluti eins og: „Ég er karlmaður sem gerir sér ekki rellu út
af mat“ (96) og „Ég er karlmaður sem þakkar fyrir sig“ (112). Aðrar persónur
í sögunni lýsa honum með svipuðum hætti, vafasamur náungi sem gistir á
sama hóteli og Jónas segir meðal annars við hann: „þú ert ekki karlmaður
sem er hruflaður á hnúunum“ (175).
Í sögunni er karlkynið sem sagt ekki gefið eða ómarkað eins og það hefur
lengst af verið í vestrænni menningu og bókmenntum heldur er það upp-
spretta vandamála sem tengjast karlmennsku sem kyngervi sérstaklega. Rétt
eins og í Afleggjaranum má segja að ríkjandi hugmyndir um karlmennsku
og kvenleika sem kyngervi og um verkaskiptingu kynjanna séu yfir og allt
um kring sem viðmið sem athafnir, orð og hugsanir persónanna eru borin
saman við, bæði af þeim sjálfum og óhjákvæmilega af lesandanum. Svanur,
nágranni Jónasar, glímir sjálfur við krísu og reynir að nálgast Jónas til að
ræða við hann. Eftir að hafa bakað fyrir þá köku segir hann: „Það er gott
fyrir karlmann að hafa einhvern til að opna sig við.“ (31) Það er líka Svanur
sem lánar Jónasi veiðiriffil þegar hann ætlar að fyrirfara sér, hann veltir
aðferðinni nokkuð fyrir sér en kemst loks að niðurstöðu: „ég þyrfti að skjóta