Heimsmynd - 01.04.1990, Blaðsíða 16

leika sem íslenskur hlutabréfamarkaður
hefur opnað má benda á dæmi. Með því
að breyta nú Landsbankanum í hlutafé-
lag mætti bjóða þeim sem eftir standa
með 48 prósent eignarhlut í Samvinnu-
bankanum skipti á þeim hlut og hluta-
bréfum í sameinuðum banka. Með þeim
hætti gæti Landsbankinn eignast þessi
hlutabréf, en hlutaféð sjálft héldist innan
sameinaða bankans. Landsbankinn
þyrfti þannig ekki að greiða út meira fé
til þess að geta sameinast Samvinnu-
bankanum."
Sérðu fyrir þér að íslenskur hlutabréfa-
markaður tengist heimsmarkaðnum,
landinn fari að eiga þess kost að fjárfesta
í erlendum fyrirtækjum og útlendingar
hér á landi?
„Við vitum að áhuga erlendra fjárfesta
er þegar farið að gæta og nokkrir þeirra
hafa þegar fest kaup á hlutabréfum í ís-
lenskum almenningshlutafélögum. í des-
ember 1988 birtist í tímaritinu Equity Int-
ernational úttekt á íslenska hlutabréfa-
markaðnum sem hófst á þessa leið:
„íslenski hlutabréfamarkaðurinn er ef til
vill sá minnsti í heiminum. Hann er lok-
aður erlendum fjárfestum og viðskiptin
eiga sér stað yfir borð verðbréfasala. En
íslendingar eru loksins að taka hluta-
bréfaviðskipti alvarlega - og kannski
ættu erlendir fjárfestar að fara að taka
Islendinga alvarlega."
Hugtak eins og alheimsþorpið (global
village) er æ algengara í umræðunni. All-
ar helstu kauphallir heims eru orðnar
tölvutengdar og engar fjarlægðir lengur
til hindrunar þátttöku í verðbréfavið-
skiptum, ef þekking á markaðnum er
fyrir hendi. Þetta er spurning um póli-
tískan vilja og verður kannski að svo
stöddu ekki svarað nema með annarri
spurningu: Hvenær erum við tilbúnir til
hindranalausra samskipta við umheim-
inn? Hvenær erum við reiðubúnir til að
láta erlenda fjárfesta taka okkur alvar-
lega án milligöngu íslenska ríkisvaldsins?
Þetta á áreiðanlega eftir að gerast, er
bara spurning um tíma.“
SAMPJÖPPUN VALDS
Er íslenski hlutabréfamarkaðurinn
nógu stór til að veita svigrúm
þeim öflum sem þar takast á og
eiga að veita hvert öðru aðhald og
samkeppni?
sama tíma og talað er um
aukna eignarhlutdeild al-
mennings í íslenskum at-
vinnurekstri þjappast valdið
■ á æ færri hendur í elstu og
m ■ stærstu almenningshlutafé-
■ ■ lögum og þau kaupa hlut
hvert í öðru í æðisgengnu
kapphlaupi um áhrif og völd.
■ Er Eimskip orðið of stórt fyr-
m ■ ir íslenska markaðinn?
m H Er íslenski hlutabréfa-
■ markaðurinn nógu stór til að
veita svigrúm þeim öflum sem þar takast
á og eiga að veita hvert öðru aðhald og
samkeppni? Staðreyndin er sú að mikil
samþjöppun eignarhlutdeildar hefur átt
sér stað jafnvel í elsta almenningshluta-
félaginu, Eimskip, sem í upphafi var
með 13 þúsund eigendur og hefur raunar
enn, en nú eru 40 prósent af hlutabréf-
um komin í eigu aðeins fimmtán aðila.
Eimskip hefur haft mikil umsvif á und-
anförnum árum í kaupum á hlut í öðrum
hlutafélögum, á orðið um 33 prósent í
Flugleiðum og er komið inn í stærstu
ferðaskrifstofurnar, Útsýn-Úrval og
Ferðaskrifstofu íslands, og með stór-
felldar áætlanir á prjónunum um bygg-
ingu hótels með erlendum aðilum á lóð
sinni við Skúlagötu. Þetta hefur vakið
með mönnum ugg um að stærsti hluti
vöru- og farþegaflutninga að og frá land-
inu væri að færast á eina hönd og ef til
vill stór hluti ferðamannaþjónustunnar
líka. Morgunblaðið er ekki vant að gera
úlfalda úr mýflugum í sambandi við það
sem miður fer í íslensku viðskiptalífi.
Þegar það getur ekki orða bundist um
þessa samþjöppun fjárhagslegs valds á
fáar hendur í nokkrum stærstu hlutafé-
lögum landsins fer ekki hjá því að lands-
lýður sperri við eyru. Á virðulegasta stað
blaðsins, í Reykjavíkurbréfi, talaði
Morgunblaðið um hlutabréfaleik. Það
velti upp þeim möguleika að hér séu að
verða til svo stór og öflug fyrirtæki að
þau hafi ekki olnbogarými í okkar litla
samfélagi. Með öðrum orðum sum börn-
in séu vaxin upp úr sandkassanum og
eigi að fá að spreyta sig á alvöru leik-
velli. „Þess vegna er sennilega kominn
tími til að auðvelda fyrirtækjum að fjár-
festa erlendis.“ Og heldur áfram. „í stað
þess að skapa úlfúð hér innanlands með
barnalegri valdabaráttu innan nokkurra
fyrirtækja á að gera hinum nýju áhuga-
mönnum kleift að spreyta sig á erlendum
vettvangi með auknum umsvifum þar.“
Sá hlutabréfaleikur, sem Morgunblaðið
gerði að umtalsefni, var meðal annars
fólginn í því að Eimskipafélagið væri til-
búið til að kaupa öll fáanleg hlutabréf í
Sjóvá-Almennum og hefði jafnvel boðið
áttfalt nafnverð bréfanna meðan mark-
aðsverðið væri sexfalt. Það færi ekki
milli mála að hér væri ekki um eðlileg
fjárfestingarsjónarmið að tefla heldur
baráttu um völd. Og Morgunblaðið vitn-
ar til ummæla eins helsta forsvarsmanns
Eimskips (Halldórs H. Jónssonar, inn-
skot HEIMSMYND) á stjórnarfundi að
félagið byði svo hátt verð í þessi bréf,
„þar sem tryggingafélagið hefði keypt
verulegan hlut í skipafélaginu.“ Ályktun
Morgunblaðsins er að þarna sé verið að
„veita þeim ráðningu“ sem kaupi stærri
hlut í fyrsta almenningshlutafélagi lands-
manna en ráðamönnum þess þyki við
hæfi. „Ut af fyrir sig má öllum almenn-
ingi vera sama um slíka valdabaráttu á
milli stjórnenda nokkurra fyrirtækja í
landinu," heldur blaðið áfram, en „fái
fólk það á tilfinninguna að litlir hluthafar
verði smátt og smátt leiksoppar nokk-
urra stórra hluthafa í þessum fyrirtækj-
um, er meira en hætta á að sú trú á al-
menningshlutafélögum, sem er að byrja
að skapast, muni dvína. Með öðrum orð-
um að þeir sem síst skyldi vinni í raun að
því að koma í veg fyrir að hugsjónin um
þátttöku almennings í atvinnurekstri
verði að veruleika.“
„Þetta er rugl,“ sagði Vilhjálmur Eg-
ilsson, framkvæmdastjóri Verslunarráðs,
í samtali við HEIMSMYND. „Morgun-
blaðið er 20 til 30 árum á eftir tímanum.
Það er hægt að tala um einokun þegar
henni er komið á í skjóli pólitísks valds.
En ef mönnum almennt fyndist að um
einokunartilhneigingar væri að ræða og
óæskilega samþjöppun valds þá mundi
það einfaldlega koma fram í fallandi
gengi hlutabréfanna á markaðnum.
Markaðurinn hlýtur að endurspegla
traust manna á stjórnendum og fyrir-
tækjum.“
Ætli þessi litli vísir að íslenskum hluta-
bréfamarkaði sé nógu fullkominn til að
virka sem slíkt stjórntæki og mælikvarði?
16 HEIMSMYND