Heimsmynd - 01.04.1990, Blaðsíða 42

Hann reifst og skammaðist, háði og
smáði, lokaði umræðum og spyrnti við
fótum gegn því sem hann taldi ógnun við
ævistarf sitt. Ursagnarhreyfing liðhlaup-
anna mundi „sá fræjum sundurlyndis,
blóðsúthellinga og dauða“.
Eru þessi tilfinningasömu hávaðaupp-
hlaup hluti af áætlun Gorbatséffs til að
halda byltingunni í takt við eigin hraða?
Eða erum við að eygja upphafið á því að
hann sé að missa tökin? Sjálfsstjórn hans
er höfð að orðtaki meðal nánustu sam-
verkamanna hans. „Eg hef aldrei séð
Gorbatséff reiðast án ásetnings," sagði
amerískur sérfræðingur leyniþjónustunn-
ar. Ef til vill er sovétleiðtoginn bara að
vinna tíma þar til rétt stund er runnin
upp fyrir þá sögulegu sjónhverfingu sem
hann í Róm kallaði „byltingu hugarfars-
ins“, og gæti þýtt hið rétta augnablik til
að losa kverkatak kommúnistaflokksins
af ríkisheildinni.
Hvers konar skapsmunir, hvers konar
lífsreynsla hafa mótað jafnforfallinn
áhættuspilara? Býr alræðisseggur undir
persónutöfrunum? Hvernig getur mað-
ur, sem silast hefur upp metorðastiga al-
ræðiskerfis og haldið kjafti í tvo áratugi,
skyndilega snúið innhverfunni út á sex-
tugsaldrí og gerst forgöngumaður lýð-
ræðisgilda á heimsmælikvarða? Leiðtoga
verður að meta eftir athafnamynstri hans
gegnum ævina. Hér á eftir er reynt að
rekja rauða þráðinn í æviferli þessa sér-
stæða kommúnistaforingja.
Mikhail Gorbatséff var fæddur í mars
1931 inn í hungursneyð af mannavöldum
í örþorpinu Privolnoye. Það kúrir uti á
steppunni í fjarsta horni Stavrópolsvæð-
isins suður undir Kákasus fjallgarðinum.
Forfeður hans voru bændur, en ekki þeir
dæmigerðu, ánauðugu, auðsveipu, und-
irgefnu og þrautpíndu bændur sem við
þekkjum úr 19. aldar skáldsögum rúss-
neskra höfunda. Þeir höfðu rifið sig upp
úr ánauð heimahaganna og leitað frelsis
og gjöfulli jarðvegs suður í óbyggðum,
þar sem þeir urðu bjargálna sjálfseignar-
bændur, engum háðir. Móðurfólkið hans
var af úkraínskum ættum - Gopkalo var
ættarnafnið. Þetta var athafnafólk. fjör-
mikið og opinskátt og móðurafi hans
hafði forgöngu um að leiða bændurna
inn í samyrkjubú þótt ekki stoðaði það
til að bjarga honum frá því að vera hand-
tekinn og stungið í Gúlagið 1937. Þangað
til hann sneri aftur einu og hálfu ári
seinna gerðu allir ráð fyrir að hann hefði
verið tekinn af lífi. Prívolnoje - nafnið
þýðir frjáls eða víðsýnn - er í dag heldur
snoturt þorp með 3.300 íbúa. Timburhús
með bárujárns- eða skífuþökum og öll
prýdd skærbláum gluggahlerum með
hvítum útskurði. Sovétstjórnin freistaði
bændanna með skínandi nýjum leikföng-
um - þrettán Ford og Caterpillar dráttar-
vélum frá plánetunni Ameríku og fyrstu
tvö samyrkjuárin fengu þeir góða upp-
skeru. Svo kom ríkið og hirti allt kornið
og jafnvel brauðið líka og lét Prívolnoj-
ebúum eftir að sjá fram úr þessari „ynd-
islegu hungursneyð" eins og Halldór
Laxness lýsti ástandinu á þessum slóð-
um, þegar hann var þar á ferð um sama
leyti. Þriðjungur íbúanna dó drottni sín-
um frá hausti 1932 til vorsins 1933.
„Núna vitum við sannleikann,“ segir Lu-
benkó, einn íbúanna í þorpinu. Stalín
vildi brjóta þessa sjálfráðu og þóttafullu
íbúa á bak aftur og hungursneyðin var
beinlínis skipulögð til að koma þeim á
kné. Um allt nærliggjandi svæði voru
fjölskyldur, sem andæfðu samyrkjuvæð-
ingunni, handteknar og fluttar nauðugar
á brott. Arnar voru fullar af uppþembd-
um líkum og ógnarstjórn og lögleysa
lögðu líf íbúanna í rúst.
Gorbatséff var tíu ára gamall þegar
faðir hans var kallaður í herinn. Mikhail
varð að taka á sig ábyrgð fullorðins
manns, taka á sig hlutverk fyrirvinnunn-
ar, og það hlýtur að hafa ýtt undir það
gífurlega sjálfstraust sem geislar af hon-
um í dag. Hvorki hungursneyð, styrjöld.
föðurmissir né skortur brýnustu lífsnauð-
synja gat beygt hann. Móðir hans var
raunar föst fyrir og viljasterk eins og aðr-
ir af Gopkalo-ættinni og það er að sjá
sem Misja litli hafi borið virðingu fyrir
ákveðnum konum frá unga aldri. I fyll-
ingu tímans kvæntist hann þeirri
ákveðnustu af öllum.
í fimm mánuði hernámu Þjóðverjar
svæðið. Á stalínstímanum þótti slíkt
óbærileg smán. Gorbatséff hefur orðið
að hafa valdamikla verndara til að forða
því að þessi smánarblettur kæmi fram á
skýrslum um hann. Jafnvel enn þann dag
í dag vita nánustu samverkamenn hans
ekki um þennan ljóð á ráði hans.
Gorbatséff var snemma ákveðinn í því
að komast áfram. En auk þess að vera
bara sonur blásnauðs traktorstjóra varð
hann að yfirvinna þrjá annmarka aðra til
að hefja sig upp úr umhverfi sínu: Hann
var barnabarn „óvinar fólksins", hann