Heimsmynd - 01.04.1992, Side 20

EINAR MÁR GUÐMUNDSSON
FÉLAGI FORTÍÐ
Nú siglum við um samtvöina og fljúgum inn í framtvbina. Þó er
fortiðin alltaf í farangrinum. Hún liggur undir koju í káetu
heimsins og smeygir sér hjá tollvörðum tímans. Hún er einsog
vœngjaður hugbúnaður.
en á meðan við siglum um samtíð-
ina og fljúgum inn í framtíðina
renna heimarnir saman. Alþjóðleg
sambræðsla; orðin hljóma einsog
um stórt stáliðjuver sé að ræða.
Óhjákvæmilega beinist sú sambræðsla gegn
ýmsum þjóðlegum sérkennum með rætur í for-
tíðinni.
Margt hefur þegar þurrkast út úr tölvuminni
heimsins og fortíðin kann að verða enn eitt
dæmið um óhagkvæman rekstur. Við sækjum
þangað gildi, hefðir og venjur; en mörg þeirra
gilda sem lifað hafa með þjóðunum miðast ein-
mitt við forna þjóðfélags-
hætti.
Til hvers er þá fortíðin?
Hún rís upp á tyllidögum
en er að öðru leyti úrelt.
Við á þessari eyju höfum
oft glatað fortíðinni og
kært okkur kollótt um
það. Róttækar breytingar
hafa átt sér stað og verið
kærkomnar. Pó eru líka
til þeir sem segja, allt var
betra í gamla daga. í þess-
um tveim viðhorfum
krystallast þversagnirnar í
þjóðarsálinni.
Og skal engan undra.
Vissulega má segja að því
litlausari sem samtíminn
sé því glæstari verði hin
fornu afrek. Á hinn bóg-
inn eru fáar þjóðir sem
skynja sjálfar sig jafn
sterkt í ljósi fortíðarinnar
og við sem búum á þess-
ari eyju.
Eitt er að við þykjumst
muna sögu okkar og vita
hverjir komu hér fyrstir á
land. Við rekjum ættir
okkar aftur til fornra
kappa sem þó mætti með
vissum rétti segja að séu
aðeins sögupersónur, án
þess að tilvist fyrirmyndanna sé á nokkurn hátt
véfengd.
Þeir sem í fortíðinni voru sterkastir, grimm-
astir, fallegastir og bestir að yrkja eru okkar
menn. Til þeirra rekjum við ættir okkar. Hin
lögboðna yfirstétt landsins ætti samkvæmt því
að vera vaxtarræktarmenn og skáld. Gegn
skáldunum vinnur þó önnur hefð í þeim efnum
sem nefna mætti ræsishefðina og nýjustu upp-
lýsingar sýna að gjörvileiki vaxtarræktarmanna
er ekki jafn óumdeilanlegur og fornkappanna.
annað ber einnig að hafa í huga,
nefnilega hve nútíminn er nýr
hér á landi. Við erum enn með
annan fótinn í fortíðinni og bú-
um um margt við hugmynda-
fræði sem tilheyrir henni. Hvort sú hugmynda-
fræði er styrkur okkar eða veikleiki er undirrót
þeirra þjóðfélagslegu viðhorfa sem nú takast á,
enda óháð flokkadráttum og smámálakítingi á
þingi.
Til er nefnd sem á að leysa fortíðarvandann,
en sá vandi er í alla staði samtímavandi, enda
leysum við engan vanda í fortíðinni nú löngu
seinna. Fortíðin hefur hins vegar á ýmsum
stundum verið okkur aflvaki stórbrotinna af-
reka.
Sagnritararnir frá því á þrettándu öld, sem
enginn veit með vissu hverjir voru, skildu eftir
sig svo ódauðlegar bókmenntir að enn þann
dag í dag eru til menn sem aldrei hafa lesið þær
í bók en kunna þær samt utanbókar.
Ef rómantísku skáldin á nítjándu öld hefðu
ekki haft gullöld sagnritunar sem viðmiðun og
þjóðin ekki þekkt hinar skrautklæddu hetjur
landnámsins er alls ekki víst að sjálfstæðisbar-
áttan hefði haft nægjanlegt púður og þá töluð-
um við kannski enn einhverja afdala dönsku
sem vambmiklir embættismenn ropuðu upp úr
sér í tilskipunartóni.
I menningarlegum skilningi getum við ekki
án fortíðarinnar verið. Hér á landi þekkjum við
ótal dæmi um menn sem eru svo nákomnir for-
tíðinni að hún er þeim samtíðin sjálf. Peir fylgja
sveitungum sínum yfir fjöll og firnindi og rata í
framhald á bls. 92
20 HEIMSMYND