Ársrit um starfsendurhæfingu - 2011, Blaðsíða 67

67www.virk.is
ATVINNULÍF
(Knifton, Watson, Besten, Grundemann
og Dijkman, 2009).
Viðvarandi streita eykur mjög hættu
á mörgum sjúkdómum, bæði
vegna lífeðlisfræðilegra áhrifa á vefi
og líffærakerfi og vegna álags á
tilfinningalíf. Má þar nefna hjartadrep,
æðakölkun, heilablóðfall, sykursýki,
þunglyndi, kvíða og starfskulnun. Nýleg
kanadísk rannsókn sýndi fram á að
allt að þriðjungur starfsmanna kvartaði
undan starfstengdri streitu á hverjum
tíma og hartnær 60% kvarta undan
sjúkdómseinkennum, líkamlegum og/
eða andlegum (Velferðarráðuneytið,
2009).
Í rannsókn sem Vinnueftirlitið gerði
á starfsmönnum allra bankaútibúa
og sparisjóða kom í ljós að greinileg
tengsl voru milli líðanar starfsmanna og
skipulags vinnunnar. Því óskýrari sem
starfskröfurnar og markmiðin voru og
því meira misvísandi kröfur sem voru
gerðar til starfsmanna, því líklegra var
að starfsmenn fyndu fyrir neikvæðri
streitu. Aukin streita tengdist litlu
sjálfræði, ásamt stífum og formföstum
starfsanda og lélegu upplýsingaflæði.
Þættir sem voru líklegir til að draga úr
streitu voru stuðningur, umbun fyrir vel
unnin störf og umhyggja yfirmanns fyrir
heilsu og líðan starfsmanna. Einnig hafði
hvetjandi og afslappaður starfsandi
áhrif til góðs (Hildur Friðriksdóttir,
Guðbjörg Linda Rafnsdóttir og Kristinn
Tómasson, 2002).
Sýnt hefur verið fram á að þrír
mikilvægir þættir geta stuðlað að
streitu í starfi. Sá fyrsti tengist skorti á
sjálfstrausti starfsmanna til að ráða við
þær kröfur sem gerðar eru til þeirra
í starfi. Annar þátturinn varðar skort
á sjálfsstjórn m.a. þegar starfsmaður
getur ekki haft áhrif á verkefni sín. Þriðji
þátturinn varðar félagslegan stuðning
þar sem starfsmaður upplifir vantraust
og útilokun frá hópnum. Einnig getur
skortur á stuðningi þar sem ekki er
tekið eftir starfshæfni viðkomandi og
vöntun á stuðningi er frá yfirmanni haft
áhrif (Bengtsson, Brink og Olofsson,
2003). Bent hefur verið á að tengsl eru
milli þess að hafa stjórn á starfi sínu
og starfsánægju og vellíðunar í starfi
(Hechanova-Alampay og Beehr, 2001).
Flestir verja löngum tíma við vinnu og
líðan í vinnunni hefur áhrif á almenna
vellíðan þeirra. Athuganir sem gerðar
voru af Rannsókna- og heilbrigðisdeild
Vinnueftirlitsins sýndu að starfsfólk sem
upplifir mikla streitu í starfi er líklegra til að
finna til ýmis konar heilsufarsóþæginda
en annað starfsfólk og að auki er það
meira frá vinnu vegna veikinda (Guðbjörg
Linda Rafnsdóttir, 2004; Guðbjörg Linda
Rafnsdóttir, 2007).
Kostnaður vegna geðraskana
Fjárhagslegt tap af völdum geðraskana
á vinnumarkaði er gríðarlegt. Breskar
rannsóknir sýna að algeng geðræn
vandamál; streita, kvíði og þunglyndi, eiga
sök á 60 milljón töpuðum vinnudögum
á ári. Kostnaður vinnuveitandans af
minni framleiðni vegna geðrænna
vandmála er meiri en vegna flestra
annarra heilsufarsvandamála. Geðrækt á
vinnustað getur dregið úr kostnaði vegna
veikindafjarvista og tíma stjórnenda sem
fer í að bregast við slíkum fjarvistum
(Knifton, Watson, Besten, Grundemann
og Dijkman, 2009).
Í rannsókn þar sem könnuð voru tengsl
veikinda og vinnuálags á finnskum
sjúkrahúsum, kom í ljós að samband
var milli vinnuálags og veikindafjarvista.
Það er mikilvægt að hafa í huga að mikið
vinnuálag leiðir ekki sjálfkrafa til aukinna
afkasta, árangurs og sparnaðar. Stór
hluti af þeim ávinningi sem hlýst af því að
bæta meiri vinnu á starfsfólk virðist tapast
vegna aukningar á veikindafjarvistum.
Mikið vinnuálag virðist því geta valdið
töluverðu tjóni (Rauhala o.fl., 2007).
Árið 1998 misstu kanadískir starfsmenn
samtals 72 milljónir vinnudaga vegna
veikinda eða slysa (Dyck, 2000). Beinn
heilbrigðiskostnaður í krónum talið var
gríðarlegur. Óbeinan kostnað er mun
erfiðara að mæla en hann getur falist í
minnkaðri framleiðni, brotthvarfi reynds
starfsmanns, tapi fyrir skattkerfið, ör-
orku, aukinni eftirspurn eftir félagslegri
þjónustu og verri efnahagsaðstæðum
(Shrey, 1997). Í Evrópusambandinu
er áætlað að efnahagsskaði af geð-
röskunum, sem fyrst og fremst kemur
fram í minni framleiðni, sé um 3-4% af
landsframleiðslu á ári, sem er helmingi
hærri fjárhæð en landsframleiðsla
Austurríkis, svo dæmi sé tekið (Vinnan í
takt við lífið, 2010).
Kostnaður vegna geðraskana er 13% af
heildarkostnaði sjúkdóma í heiminum
og þessi tala mun hækka. Talið er að
þunglyndi verði í öðru sæti hvað varðar
kostnað vegna sjúkdóma í heiminum
(Mathers og Loncar, 2006). Samkvæmt
evrópsku vinnuverndarstofnuninni
(European Agency for Safety and
Health at Work) er áætlað að kostnaður
atvinnurekenda vegna þunglyndis sé
nokkrum sinnum hærri en kostnaðurinn
af að meðhöndla þunglyndið.
Hvað geta atvinnurekendur
gert til að efla geðheilsu og
hindra streitu?
Hægt er að grípa til margvíslegra
ráðstafana til að efla geðheilsu, koma í
veg fyrir streitu og létta lund starfsmanna.
Langtímaáhrif nást aðeins með víðtækri
heilsueflingu. Samtvinna þarf og sam-
hæfa margs konar ráðleggingar, bæði
gagnvart einstaklingum og fyrirtækinu
í heild, til að viðhalda geðheilsu
starfsmanna. Það ræðst af þörfum og
aðstæðum innan hvers fyrirtækis hvert
eftirtalinna ráða er hægt að nýta, ein sér
eða með öðrum.
Það er ekki nóg að breyta eingöngu
hegðun einstakra starfsmanna. Fyrir-
tækið þarf að beina sjónum að innra
skipulagi til að komast fyrir streituvald-
inn í vinnuumhverfinu sem hefur áhrif á
vinnuskipulagið, vinnuánægju, hvatningu
og framleiðni.
Vinna þarf að forvörnum á eftirfarandi stigum
sem öll eru mikilvæg:
Byggja upp heilsusamlegt, •
hvetjandi og styðjandi vinnumhverfi
með góðu vinnuskipulagi.
Greina áhættuþætti í •
vinnuumhverfinu sem geta leitt til
streitu og árekstra. Greina hverjir