Ársrit um starfsendurhæfingu - 2011, Blaðsíða 63

63www.virk.is
ATVINNULÍF
geta komið upp í tengslum við atvinnulífið
annars vegar og fordóma og mismunun
hins vegar.
Í atvinnulífinu: Sumar atvinnugreinar og
fyrirtæki bjóða aðeins upp á fullt starf,
krefjast vaktavinnu, yfirvinnu eða hafa
ekki sveigjanlegan vinnutíma. Sumir
einstaklingar þurfa viðvarandi stuðning
á vinnustað sem er oft ekki í boði.
Eins og áður hefur komið fram hafa
álag og streita á vinnumarkaði aukist
undanfarin ár og getur það haft áhrif á
geðheilsu starfsmanna. Samhliða því
hafa kröfur um innsæi og félagsfærni
aukist og getur það haft neikvæð áhrif
á samkeppnishæfni starfsmanna sem
glíma við andleg veikindi. Félagsfærni
einstaklinga með geðraskanir getur verið
skert og þá er mikilvægt að yfirmenn og
starfsmenn fái stuðning og fræðslu um
viðbrögð og hvernig þeir geti stuðlað að
góðum samskiptum.
Fordómar og mismunun: Sumir
atvinnurekendur vilja ekki ráða fólk
með geðræna kvilla. Oft er það vegna
vanþekkingar á kvillunum eða því
hvernig aðlaga megi vinnuumhverfið
að þörfum starfsmannsins og því getur
verið nauðsynlegt fyrir yfirmenn að
fá stuðning með þessa þætti. Sumir
heilbrigðisstarfsmenn hafa ekki trú á
getu sinna skjólstæðinga og draga úr
þeim varðandi atvinnuþátttöku. Fyrri
reynsla einstaklings með geðröskun af
fordómum í samfélaginu eða neikvæð
fyrri reynsla á vinnumarkaði getur einnig
hindrað atvinnuþátttöku (Lloyd, 2010).
Margir öryrkjar sem glíma við geðröskun
segja ástæðu þess að þeir séu óvirkir á
vinnumarkaði vera hræðslu við að missa
bætur ef þeir fari aftur á vinnumarkað og
að það komi fjárhagslega verr út fyrir þá
(Loveland o.fl., 2007). Þetta undirstrikar
nauðsyn þess að bjóða uppá fræðslu um
þætti tengda framfærslu, s.s. um áhrif
launa á bætur. Slík fræðsla er nauðsynleg
samhliða starfsendurhæfingu hjá þeim
sem lengi hafa verið frá vinnumarkaði.
Samantekt

Eins og fram hefur komið vill meirihluti
fólks sem glímir við geðraskanir eða and-
lega vanlíðan vera virkt á vinnumarkaði
og hefur til þess getu. Mikilvægt er að
starfsendurhæfing fari fram í tengslum við
raunverulega vinnustaði. Oft þarf einhver
aðlögun að eiga sér stað á vinnustaðnum
og vinnutími að vera sveigjanlegri svo að
starfið henti starfsmanninum og hans
heilsufari. Undanfarin ár hefur skilningur
atvinnurekenda aukist á mikilvægi þess
að starfsmenn í skrifstofustörfum hafi
góðan stillanlegan stól og gott borð.
Skilningur á mikilvægi sálfélagslegra
þátta í vinnu er ekki kominn eins langt
en mikil vitundarvakning hefur orðið á
síðustu árum.
Atvinnuþátttaka Íslendinga er með því
mesta sem þekkist á Vesturlöndum
en samt er atvinnuþátttaka öryrkja hér
minni en í þeim löndum sem við berum
okkur helst saman við (Stefán Ólafsson,
2005). Getur verið að vinnuveitendur
á Íslandi séu síður tilbúnir til þess að
koma til móts við starfsmenn með
skerta starfgetu eða erum við komin
styttra á veg í starfsendurhæfingu inni á
vinnustöðum? Markmiðið ætti allavega að
vera skýrt. Við viljum koma sem flestum
út á almennan vinnumarkað og færa
þeim um leið aukin lífsgæði. Mikilvægt
er að eiga gott samstarf við atvinnulífið
um starfsendurhæfingu þeirra sem hafa
skerta starfsorku og byggja í sameiningu
upp fleiri og varanlegri atvinnuúrræði.
Aðeins þannig náum við auknum árangri
í starfsendurhæfingu fólks sem glímir við
andlega kvilla.
Um höfundinn:
Sveina Berglind er sálfræðingur, með
MSc.-gráðu frá University of Westminster
í London og framhaldsnám í klínískri
sálarfræði frá HÍ. Hún starfaði áður sem
sviðsstjóri á Svæðisskrifstofu málefna
fatlaðra á Reykjanesi og sá þar um fræðslu
starfsmanna, gæðamál, rannsóknir
og þróunarverkefni, auk ráðgjafar við
stjórnendur og klínískrar vinnu.
Heimildir:
Bacon, J og Grove, B (2010).
Employability interventions for people
with mental health problems. WHO
Regional Office for Europe.
Bond, G.R. (2004). Supported
employment: Evidence for an evidence-
based practice. Psychiatric Rehabilitation
Journal. 27 (4): 345-359.
Cox T , Griffiths A, R ial-Gonzales E.
(2000). Research on workrelated stress.
Luxembourg: European agency for safety
and health at work.
Drake, R.E., McHugo, G.J., Bebout,
R.R., Becker, D.R., Harris, M., Bond,
G.R., og Quimby, E. (1999). A
randomised clinical trial of supported
employment for inner-city patients with
severe mental disorders. Arch Gen
Psychiatry; 56(7):627-633.
Guðrún Hannesdóttir (2009). Til mikils
er að vinna: Starfsendurhæfing, stefna og
leiðir til virkni og þátttöku í samfélaginu.
Óbirt MA-ritgerð: Háskóli Íslands,
Félags- og mannvísindadeild.
Job Accommodation Network.
Accommodation ideas for mental health
impairments. Sótt 7. janúar 2011 af
http://askjan.org/media/psyc.htm.
Jón G. Stefánsson og Eiríkur Líndal
(2009). Algengi geðraskana á Stór-
Reykjavíkursvæðinu. Læknablaðið; 95
:559-564.
Lloyd, C (2010) Evidence-based
supported employment. Í Lloyd, C
(Ritstj.) (2010).
Vocational rehabilitation and mental
health. Oxford: Blackwell Publishing
Loveland, D., Driscoll, H. og Boyle,
M. (2007). Enhancing supported
employment servisces for individuals with
a serious mental illness: a review of the
literature. Journal of Vocational
Rehabilitation, 27, 177-189.
Stefán Ólafsson (2005). Örorka og
velferð á Íslandi. Félagsvísindastofnun
Háskóla Íslands, Reykjavík.
Tompa, E. (2008). Systematic review of
disability management interventions
with economic evaluations. Journal of
Occupational Rehabilitation, 18,
16-26.
Tómas Zoëga (2007). Af hverju
fjölgar öryrkjum með geðraskanir?
Læknablaðið; 93: bls 7.
Walker-Hirsch, L. (2007). The facts of life
and more. Baltimore: Paul H. Brookes.
Publishing Co.