Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2019, Side 111

Aðferð
gerð og prófun á hEiLung felst í fjórum áföngum. Í fyrsta
áfanganum, sem hér er lýst, er gerð grein fyrir upphaflegri gerð
og mikilvægi skimunartækisins. Í þeim næsta verður gerð grein
fyrir forprófun á hEiLung; í þriðja áfanga verður fjallað um
rýnihóparannsókn meðal ungs fólks um hEiLung og í þeim
fjórða verður hEiLung lagt fyrir unglinga í nokkrum fram-
haldsskólum. Við gerð skimunartækisins, sem hér er lýst, var
að miklu leyti fylgt eftir fjórum af átta skrefum DeVellis (1991)
um þróun mælitækja. Þau fólust í því að ákveða hvað ætti að
mæla (kenning, fræðilegur grunnur) (1), búa til atriðasafn (2),
ákveða mælingu atriðanna (3) og fá mat sérfræðinga á spurn-
ingunum (4). Önnur skref samkvæmt DeVellis (1991) ýmist
áttu síður við um þróun skimunartækja (8) eða áttu betur við
um formlega forprófun mælitækja (5, 6, 7, 8). Þessi atriði (5, 6,
7) voru framkvæmd að vissu marki við þróun á hEiLung eins
og fram kemur í töflu 1.
Kenningarlegur grunnur
Við gerð skimunartækisins hEiLung var lögð til grundvallar -
kenning um seiglu. Í henni er lögð áhersla á að til staðar sé bæði
áhætta eða áhættuþættir og verndandi þættir (e. protective
factors) (fergus og Zimmerman, 2005; Lee o.fl., 2012; rew og
horner, 2003). Þó í kenningunni felist að einstaklingurinn
standi frammi fyrir áhættu er megináhersla lögð á styrkleika
(verndandi þætti) einstaklingsins (fergus og Zimmerman,
2005). Seigla á við um það að einstaklingurinn verði sterkur -
þrátt fyrir alls kyns andstreymi (Zolkoski og Bullock, 2012).
Áhættuþættir geta bæði verið innri og ytri hættur/ógnir
sem gera einstaklinginn viðkvæmari fyrir erfiðleikum á þroska-
ferlinu og geta valdið heilsutjóni (Engle o.fl., 1996). geta þeir
verið í alls konar samsetningu (Barrett og Constas, 2014;
green berg, 2006) og fjöldi þeirra getur skipt máli. Einn
áhættuþáttur hefur kannski ekki mikil áhrif en þegar fleiri
koma saman geta áhrifin orðið mun meiri (Zolkoski og Bul-
lock, 2012). Dæmi um áhættuþætti er lítið sjálfstraust, erfið -
leikar í skóla, geðrænir erfiðleikar, ofbeldi á heimili, óheppi-
legar uppeldisaðferðir, félagsleg einangrun og ekki góð tengsl
við félaga (Sigrún aðalbjarnardóttir, 2016). að sögn jessor
(1991) felst í því að taka áhættu möguleiki á neikvæðum áhrif -
um varðandi sjúkleika (e. morbidity) og dauða (e. mortality)
sem er svörun við innri eða ytri álagsþáttum. iðulega stundar
einstaklingurinn margs konar áhættuhegðun en síður er um
staka áhættuhegðun að ræða (rew og horner, 2003). Dæmi
um áhættuhegðun er að reykja, drekka áfengi, nota vímuefni,
s.s. hass og maríjúana, og stunda áhættusama kynhegðun.
Verndandi þættir eru þeir þættir sem varða einstaklinginn
líkamlega, andlega og félagslega. jafnframt geta þeir verið í
sambandi við fjölskyldu, nærumhverfi hans, samfélagið og
menninguna (fergus og Zimmerman, 2005; Sigrún aðalbjarnar -
dóttir, 2016; Zolkoski og Bullock, 2012). Verndandi þættir
hjálpa til við að skapa jákvæð áhrif eða draga úr neikvæðum
áhrifum (fergus og Zimmerman, 2005). Dæmi um verndandi
þætti er sjálfstraust, trú á eigin getu, góð geðheilsa, menntun,
örugg tilfinningatengsl við umönnunaraðila, góð samskipti við
foreldra og góð tengsl við nána vini (Sigrún aðalbjarnardóttir,
2016). Sjá má af þessum dæmum að áhættuþættir eru oft and -
stæða verndandi þátta (lítið sjálfstraust andstætt meira sjálfs-
trausti).
Fræðilegur grunnur fyrir mikilvægi atriða
á skimunartækinu
Áhættuþættir og áhættuhegðun
Lítil sjálfsvirðing, neikvæð líkamsímynd, takmörkuð tengsl við
foreldra og lítill stuðningur geta skapað áhættu og tengst
vanlíðan og áhættusamri hegðun. Sýnt hefur verið fram á að
unglingar með litla sjálfsvirðingu eru mun verr settir hvað líðan
varðar en hinir sem bera virðingu fyrir sjálfum sér. niðurstöður
McClure og félaga (2010) sýndu að lítil sjálfsvirðing tengdist
ritrýnd grein scientific paper
tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 95. árg. 2019 111
Tafla 1. Yfirlit yfir skref DeVellis (1991) við þróun matstækja og hagnýting þeirra við þróun á HEILUNG
Meginatriði DeVellis Þróun skimunartækisins HEILUNG
1. skref Ákveða hvað skuli mæla Byggt á kenningarlegum og fræðilegum grunni (rannsóknum og mats- og skimunartækjum)
2. skref Búa til atriðasafn Spurningar um andlega, félagslega og kynferiðslegaþætti og lífsstílsþætti
3. skref Ákveða tegund kvarða nafnkvarði, raðkvarði, hlutfallskvarði og flokkunarkvarði
4. skref fá mat sérfræðinga á fjórir sérfræðingar mátu atriðin. Tveir hjúkrunarfræðingar með doktorspróf, tölfræðingur
spurningunum og einn skólahjúkrunarfræðingur
5. skref Setja inn atriði til að fleiri en ein spurning var um sjálfsmynd og sjálfstrú
auka réttmæti
6. skref Leggja spurningar fyrir Sex ungmenni á aldrinum 17–24 ára svöruðu skimunartækinu. Einn var 24 ára en hin 20 ára
þróunarhóp eða yngri
7. skref Meta athugasemdir gerðar ýmsar breytingar á spurningunum í kjölfar mats á þeim
þróunarhóps
8. skref hafa sem besta lengd
spurningalistans Átti síður við um skimunartæki