Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2016, Blaðsíða 22

22 TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA
Hvers vegna er mikilvægt að vera á varðbergi fyrir þunglyndi aldraðra?
er umhugsunarvert hátt hlutfall þunglyndiseinkenna hjá
þeim sem fá lyfjameðferð við þunglyndi (RAI-niðurstöður,
2015). Íhuga mætti að innleiða vinnuferla þess eðlis að
lagt sé fyrir nýja íbúa stutt skimunarpróf sem mætti þá
leggja aftur fyrir viðkomandi verði breytingar á heilsufari
sem og til þess að meta árangur meðferðar.
Meðferð
Meðferð við þunglyndi er mikilvæg en árangursrík
meðferð meðal aldraðra getur bætt tilfinningalega,
félagslega og líkamlega virkni og þar með bætt almenna
líðan og aukið lífsgæði. Góð meðferð getur leitt af sér betri
meðferðarheldni fyrir þá sem glíma við aðra langvinna
sjúkdóma og dregið úr dánartíðni þeirra (Khouzam, 2009).
Niðurstöður bandarískrar rannsóknar, sem framkvæmd
var á árunum 2004-2005, benda til þess að aðeins
17,6% þunglyndra íbúa hjúkrunarheimila fái viðeigandi
þunglyndislyfjameðferð. Vert er að taka fram að í þeirri
rannsókn voru aðrar tegundir þunglyndismeðferðar ekki
skoðaðar. Hlutfall þunglyndra án meðferðar var töluvert
hærra en hér á landi eða um 25%. Af þeim sem voru
þunglyndir og fengu lyfjameðferð var ríflega helmingur
sem fékk óæskilega lyfjameðferð, þ.e. þunglyndislyf höfðu
milliverkanir við önnur lyf eða lyfjameðferð féll ekki vel
að öðrum sjúkdómi sem einstaklingurinn glímdi við.
Athyglisvert er að 42% einstaklinga sem voru ekki þung-
lyndir voru engu að síður á einu eða fleiri þunglyndislyfi
(Hanlon o.fl., 2011).
Þessar vísbendingar um óviðeigandi notkun þung-
lyndislyfja eru umhugsunarverðar m.t.t. þeirra áhrifa sem
þau geta haft á einstaklingana. Aukaverkanir þunglyndis-
lyfja eru margvíslegar og því mikilvægt að huga að þeim
þegar meðferð er ákveðin. Meðal aukaverkana geta verið
brjóstverkir, meltingatruflanir, lystarleysi, munnþurrkur,
óróleiki og útbrot (Lyfjastofnun, e.d.) en þetta er einungis
brot af þeim aukaverkunum sem þunglyndislyf geta valdið.
Þá þarf að hafa í huga að stilla lyfjaskammta til að mæta
öldrunartengdum breytingum og minnka þannig líkur á
alvarlegum aukaverkunum (Alamo o.fl., 2014).
Niðurstöður íslenskrar rannsóknar benda til þess að
hérlendis sé geðlyfjanotkun meðal aldraðra sem búa utan
stofnanna umtalsverð eða um tvöfalt meiri en í Danmörku.
Þunglyndislyfjanotkun var tæplega 29% hjá konum og
rúmlega 18% hjá karlmönnum (Ólafur Samúelsson o.fl.,
2009). Þessi kynjamunur á lyfjanotkun endurspeglar þær
vísbendingar sem benda til þess að þunglyndi sé algengara
meðal kvenna heldur en karla (Tabloski, 2014).
Þunglyndislyf eru ekki töfralausnin við þunglyndi
meðal aldraðra. Vissulega er lyfjameðferð góð og gild þar
sem hún er viðeigandi en jafnframt virðist sú meðferð vera
fyrsti kostur við þunglyndi. Sýnt hefur verið fram á að
hugræn atferlismeðferð sé mjög áhrifarík til meðhöndlunar
á þunglyndi aldraðra og helst ávinningur meðferðar í
a.m.k.sex mánuði eftir að meðferð líkur (Gould o.fl.,
2012). Kínverjar standa frammi fyrir því að skortur er á
fagfólki með sérhæfingu á geðrænum vandamálum. Tang
og fleiri (2015) könnuðu því hvort hægt væri með auð-
veldum hætti að þjálfa heimilislækna á dreifbýlum svæðum
í að veita þessa meðferð. Niðurstöður þeirra leiddu í ljós
að þessir nýju meðferðaraðilar gátu tileinkað sér færni til
að veita hugræna atferlismeðferð og meðferð þeirra var
árangursík. Því mætti skoða hvort unnt er að að þjálfa
hjúkrunarfræðinga sem og annað heilbrigðisstarfsfólkí sem
starfar í öldrunarþjónustu, í því að meðhöndla aldraða
með þessu meðferðar-úrræði. Þannig mætti bæta aðgengi
íbúa á hjúkrunarheimilum að þessu meðferðarúrræði og
samtvinna lyfjameðferð og hugræna atferlismeðferð. Fleiri
meðferðarúrræðum er beitt við meðhöndlun þunglyndis en
ekki verður fjallað nánar um þau í þessari grein.
Lokaorð
Hækkandi aldur, lítill félagslegur stuðningur og erfið
fjárhagsstaða gerir aldraðra berskjaldaðri fyrir þunglyndi
en annað fólk (Glaesmer o.fl., 2011). Enn fremur verða
ýmsir kvillar algengari með hækkandi aldri og er þung-
lyndi einn af þeim sem getur haft gríðarleg áhrif á líðan
fólks. Þunglyndi hefur neikvæð áhrif á virkni fólks og
getu til sjálfstæðis (Drageset o.fl., 2011). Vísbendingar
eru um að þunglyndi sé vangreint og vanmeðhöndlað eða
jafnvel ofmeðhöndlað (Hanlon o.fl., 2011). Hægt er að
beita skimun til að komast að því hvaða einstaklinga þarf
að meta betur og getur RAI-matstækið, sem notað er á
öllum hjúkrunarheimilum, verið gagnlegt í þeim tilgangi.
Lyfjameðferð virðist oft vera fyrsti kostur til að meðhöndla
þunglyndi en hafa ber í huga að aldraðir eru viðkvæmari
fyrir aukaverkunum lyfja en þeir sem yngri eru. Viðeigandi
lyfjameðferð hefur meiri ávinning en áhættu og því ætti
alltaf að veita æskilega lyfjameðferð (Crumpacker, 2008).
Markmið meðferðar ætti ekki eingöngu að snúast um
skjótan bata heldur einnig um það að halda sjúkdómnum
í skefjum (Reynolds o.fl., 2011). Góð eftirfylgni, sam-
talsmeðferð, viðeigandi lyfjameðferð, meðferðarheldni og
eftirlit með aukaverkunum leiðir af sér minni áhættu og
lægri dánartíðni (Gallo o.fl., 2013). Þess vegna er mikil-
vægt að greina og meðhöndla þunglyndi meðal aldraðra.