Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2016, Blaðsíða 44

44 TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA
BYLTUR ERU eitt af algengustu viðfangsefnum öldrunar-
hjúkrunar. Bylta er skilgreind sem atburður þar sem
einstaklingur fellur óviljandi niður á jörð, gólf eða annan
lágan flöt (WHO, e.d.; Landspítali, 2007). Áhættuþættir
bylta eru margir og aldraðir sem detta eru oftast með
flókin og fjölþætt vandamál. Nauðsynlegt er að aldraðir og
aðstandendur þeirra séu meðvitaðir um áhættuþætti fyrir
byltum og þekki bestu leiðina til að draga úr byltum og
alvarlegum afleiðingum þeirra.
Byltur geta aukið hættu á áverkum, verkjum, þjáningu,
óöryggi, ósjálfstæði og dauða hjá öldruðum og hafa einnig
áhrif á aðstandendur og umönnunaraðila. Einnig geta
byltur leitt til að sjúkdómur versni, hreyfigeta minnki og
hinn aldraði þurfi að fara fyrr en ella á stofnun (Gray-
Micelli og Quigley, 2011; National Institude for Health and
Clinical Exellence, 2013). Samkvæmt vefsíðunni Healthy
people 2020, þar sem sett voru heimsmarkmið fyrir árin
2010-2020, er eitt af markmiðum, sem tengjast öldruðum,
að fyrirbyggja og draga úr byltum sem draga einstakling til
dauða.
Fjöldi aldraðra í þjóðfélaginu fer ört vaxandi. Á næstu
árum verða því margþætt verkefni í heilbrigðisþjónustunni
að aðstoða aldraða að lifa við sem mest lífsgæði og sjálf-
stæði. Hærri aldur er einn af áhættuþáttunum fyrir byltum
og því má gera ráð fyrir að byltum fjölgi á komandi árum
vegna fjölgunar aldraðra. Í þessari grein verður farið yfir
orsakir, áhættuþætti, alvarlegar afleiðingar bylta, ásamt
því að skoða hvernig er hægt að fyrirbyggja byltur hjá
öldruðum.
Hvað vitum við um byltur?
Byltur hjá öldruðum eru algengar og alvarlegt
vandamál. Talið er að þriðjungur einstaklinga eldri en
65 ára, sem búsettir eru heima, muni detta einu sinni
á ári. Helmingur eldri en 80 ára, búsettir heima eða á
hjúkrunarheimili, munu einnig hljóta byltu einu sinni á
ári. Af þeim öldruðu sem detta heima hljóta 5% beinbrot
eða þurfa að leggjast inn á sjúkrahús (National Institude
for Health and Clinical Exellence, 2013). Mest er um
byltur á hjúkrunarheimilum þar sem um 50-75% detta
árlega (Gray-Micelli og Quigley, 2011). Byltur eru með
algengustu óvæntu atvikunum sem skráð eru í atvika-
skráningu á heilbrigðisstofnunum (Landlæknisembættið,
e.d.; National Institude for Health and Clinical Exellence,
2013). Samkvæmt tölum frá Landlæknisembættinu (e.d.)
eru byltur á heilbrigðisstofnunum tæplega 53% af heildar-
fjölda skráðra óvæntra atvika árið 2015.
Þrátt fyrir aukna þekkingu á byltum og byltuvörnum
á heilbrigðistofnunum eru aldraðir þar í mun meiri byltu-
hættu en þeir sem heima eru. Byltur á heilbrigðisstofnun-
um eiga sér oftast stað á fyrstu dögum innlagnar. Ástæður
eru margvíslegar, svo sem umhverfi, slappleiki, minnkuð
hreyfigeta og jafnvægistruflanir, fjöllyfjanotkun, óráð,
þvagleki og tíð þvaglát (Lim o.fl., 2014).
Gefnar voru út þverfaglegar klínískar leiðbeiningar til
að koma í veg fyrir byltur á sjúkrastofnunum á Landspítala
(LSH) árið 2007. Markmið þeirra var að draga úr byltum
með því að auðvelda heilbrigðisstarfsfólki að setja fram
gagnreyndar meðferðir til að koma í veg fyrir byltur eldra
fólks á sjúkrahúsum og draga úr alvarlegum áverkum
tengdum þeim (Landspítali, 2007). Í þeim er lögð áhersla
á þverfaglegt mat hjá þeim sem eru í byltuhættu, að boðið
sé upp á þverfaglega einstaklingshæfða meðferð til varnar
byltum og að heilbrigðisstarfsfólk meti og skrái vitræna
getu og færni sjúklinga. Ráðlagt var að fræða heilbrigðis-
starfsfólks um byltur og byltuvarnir.
Orsakir og áhættuþættir bylta
Byltur verða yfirleitt vegna samspils líffræðilegra þátta,
atferlisþátta, umhverfisþátta og félags- og efnahagslegra
þátta. Líffræðilegir þættir eru þá til dæmis aldur og kyn
og ýmsir heilsufarsþættir og er oft talað um þessa þætti
sem innri áhættuþætti. Ytri þættir eru þá atferlisþættir,
umhverfisþættir og félags- og efnahagslegir þættir.
Atferlis þættir geta verið meðal annars misnotkun áfengis,
óviðeigandi skófatnaður, lítil hreyfing og aðgerðaleysi.
HVERNIG ER HÆGT AÐ KOMA Í VEG
FYRIR BYLTUR HJÁ ÖLDRUÐUM?
Þórlína Sveinbjörnsdóttir hjúkrunarfræðingur, Hlíf Guðmundsdóttir, sérfræðingur í öldrunarhjúkrun