Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2016, Blaðsíða 38

38 TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA
Hægðtregða meðal aldraðra, orsakir, einkenni og ráð
Óhefðbundin meðferð við hægðatregðu
Óhefðbundna meðferð við hægðatregðu mætti skoða og
getur hún verið góð viðbót við þau úrræði sem viðhöfð eru
almennt hér á landi. Bakteríuflóran breytist með aldrinum
til hins verra og þá getur verið nauðsynlegt að neyta mjólk-
ursýrugerla. Þeir finnast í ákveðnum mjólkurafurðum eða í
formi fæðubótarefna (De Giorgio o.fl., 2015). Rannsóknir,
sem gerðar voru í Bandaríkjunum á óhefðbundnum
meðferðaúrræðum við hægðatregðu, sýndu að neysla
mjólkursýrugerla var til góðs við vandanum. Leiddu þessar
rannsóknir í ljós bætt hægðaástand hjá skjólstæðingum
sem neyttu þessa. Rannsökuð var notkun mjólkursýrugerla
á móti lyfleysum í 6 vikur og þar kom fram greinilegur
munur þannig að þeir sem fengu mjólkursýrugerla þurftu
minna af hægðalyfjum og meira jafnvægi var á hægðalos-
un (Cherniack, 2013). Meðferð sem þessi hefur líka í för
með sér minni aukaverkanir og minni þörf á lyfjum og er
tiltölulega auðveld í framkvæmd (De Giorgio o.fl., 2015).
Annað sem líka hefur verið rannsakað eru óhefðbundnar
aðferðir eins og jurtalyf, nudd, nálastungur og svæðanudd
og sýna niðurstöður að þessar aðferðir geta skilað góðum
árangri (Cherniack, 2013).
Hægðalyf
Þegar hin ýmsu ráð duga ekki þarf að grípa til hægða-
lyfja. Þau eru af margvíslegum toga og virka þannig að
þau mýkja hægðirnar, auka umfang þeirra og/eða auka
þarmahreyfingar. Öll eiga þau það sammerkt að nauðsyn-
legt er að drekka vel af vökva þegar þau eru notuð. Husk
eru mulin hörfræ og er dæmi um hægðalyf sem sogar í sig
vökva og eykur hægðamagnið í ristlinum. Trefjarnar draga
til sín vatn og þenjast út og auka þar með þarmahreyf-
ingar. Sorbitol er dæmi um hægðalyf með svokallaða
osmótíska verkun. Það virkar þannig að lyfið veldur auknu
vökvastreymi til ristilsins. Laxoberal er kröftugt hægðalyf
gefið í dropatali sem hvetur þarmahreyfingar og eykur
upptöku vatns og salta í ristlinum, örvar þarmatæmingu og
styttir ferðatímann og hægðirnar verða mýkri. Magnesíum
til inntöku er hægðalyf sem bindur vatn í þörmunum
þannig að hægðirnar verða þynnri, þarmarnir þenjast út
og þarmahreyfingarnar aukast. Senokot er hægðalyf þar
sem virka efnið er unnið úr senna-jurtinni. Það eykur
þarmahreyfingar og seytingu vökva inn í ristilinn og
kemur hægðunum af stað. Olíur mýkja hægðir og eru
lýsi og línolía góðar. Síðan eru hægðalyf sem hafa verkun
frá endaþarmi eins og Dulcolax í stílaformi, það eykur
þarmahreyfingarnar og vatn safnast í ristilinn. Einnig má
nefna Microlax í túpuformi sem virkar neðst í endaþarm-
inum og mýkir hægðirnar og flýtir losun (Lyfjastofnun
– Sérlyfjaskrá).
Þegar hægðalyf eru gefin er hinn gullni meðalvegur
oft og tíðum vandrataður og getur ofnotkun valdið niður-
gangi. Vandinn er stundum of- eða vanmetinn og oftar en
ekki gripið í hægðalyfin áður en önnur úrræði eru reynd. Á
tímum stöðugrar umræðu um sparnað í heilbrigðiskerfinu
má velta fyrir sér kostnaði við hægðalyf. Í Bandaríkjunum
er áætlað að kostnaður við slík lyf sé nálægt 82 milljónum
dollara sem er hátt á annan tug milljarða reiknað í íslensk-
um krónum (De Giorgio o.fl., 2015).
Rannsókn var gerð á norskum hjúkrunarheimilum
2011 þar sem skoðuð var notkun hægðalyfja. Kemur þar
fram að mest er notað af hægðalyfjum eins og Sorbitoli.
Niðurstöður rannsóknarinnar leiða líkum að því að
meðferð við hægðatregðu sé ábótavant og bætt fæði og
einstaklingsmiðuð hjúkrunarmeðferð myndi skila betri
árangri (Fosnes o.fl., 2011).
Greinarhöfundur gerði óformlega könnun í október
2015 á hægðalyfjanotkun á hjúkrunarheimili í Reykjavík
og ætti hún að endurspegla tíðni hægðatregðu að
einhverju leyti. Skoðaðar voru 4 deildir, samtals 71
einstaklingur. Af þessum einstaklingum voru 44 sem
tóku einhvers konar hægðalyf eða 62% og 27 sem voru
ekki skráðir á nein hægðalyf eða 38%. Eru þetta svipaðar
tölur og rannsóknir erlendis sýna. Þeir sem voru skráðir á
hægðalyf tóku að jafnaði 1-3 tegundir af slíkum lyfjum og
var Sorbitol algengasta lyfið.
Rannsókn á hjúkrunarheimilum á Taiwan
Rannsókn, sem gerð var á hjúkrunarheimilum á Taiwan
og birt 2015, sýndi að 60-80% íbúanna voru með einkenni
hægðatregðu sem höfðu áhrif á líðan þeirra og virkni.
Miðaði rannsóknin að því að kanna gæði einstaklings-
miðaðrar hjúkrunarmeðferðar við hægðatregðu. Skoðaðir
voru tveir hópar, rannsóknarhópur og samanburðarhópur
og voru allir þátttakendur í rannsókninni greindir með
hægðatregðu og notuðu hægðalyf. Samanburðarhópurinn
fékk áfram sömu meðferð og áður þar sem notuð voru
hægðalyfin Magnesium og Senokot. Rannsóknarhópurinn
fékk líka sömu meðferð og áður en við bættist áætlun
sem fól í sér auknar trefjar, 25-30 g á dag, og markviss
vökvagjöf, 1500-2000 ml á dag. Einnig voru salernis-
ferðir farnar reglulega á sama tíma dags. Miðað var við
að fara á salerni eftir 30 mín. hreyfingu eða strax eftir
máltíðir þegar meltingin er öflugust og var stuðst við
magaristilstaugaviðbragðið.
Allir í rannsóknarhópnum, sem það gátu, hreyfðu sig
markvisst í 30 mínútur á dag. Við bættist kviðnudd eða
ristilnudd (e. abdominal massage) sem reyndist mjög vel
(sjá mynd 2). Sérstaklega var það áhrifaríkt fyrir þá sem
voru rúmliggjandi eða höfðu skerta hreyfigetu en það
átti við meira en helming þátttakenda. Nuddið slakar á
kviðveggnum og örvar þarmahreyfingarnar. Þátttakendum
var kennt að nudda sig sjálfir daglega í 15 mín. og þeim
var hjálpað sem það þurftu. Niðurstöðurnar voru á þá leið
að rannsóknarhópurinn sýndi aukna virkni í ristli og betri
líðan. Fullyrt er í niðurstöðum að ristilnudd sé eitt af því
áhrifaríkasta sem hægt er að gera fyrir þá skjólstæðinga
sem eru rúmliggjandi og með skerta hreyfigetu (Huang
o.fl., 2015).