Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2016, Blaðsíða 21

21 TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA
Hvers vegna er mikilvægt að vera á varðbergi fyrir þunglyndi aldraðra?
þunglyndi og sjálfsvíg eru fátíðari meðal eldri borgarar í
hjónabandi en hinna. Karlmenn eru ólíkegri til að viður-
kenna þunglyndi en konur og fyrir bragðið á heilbrigðis-
starfsfólk erfiðara með að greina það (Tabloski, 2014).
Langvinnir sjúkdómar eru stór áhættuþáttur fyrir
þunglyndi og þar ber helst að nefna COPD, hjarta- og
æðasjúkdóma, parkinsonsveiki, sykursýki og heilablóðfall
(Glaesmer o.fl., 2011). Verkir og færnisskerðing, bæði lík-
amleg og vitræn, auka einnig líkur á þunglyndi (Djernes,
2006).
Búseta skiptir einnig máli þar sem íbúar hjúkrunar-
heimila glíma frekar við þunglyndi en jafnaldrar þeirra
sem eru í sjálfstæðri búsetu. Hættan á þunglyndi eykst
eftir því sem búseta á hjúkrunarheimili lengist (Tiong o.fl.,
2013). Þó er líklegt að fleira en búseta hafi þarna áhrif
enda er flutningur á hjúkrunarheimili afleiðing af alvarleg-
um heilsubresti.
Fylgikvillar
Þunglyndi hefur neikvæð áhrif á heilsu og almenna
líðan aldraðra. Dánartíðni er hærri meðal þunglyndra
en þeirra sem ekki kljást við það (Shulz o.fl., 2002),
sjúkdóms ástand almennt verra (Khouzam, 2009) og þeir
þurfa meiri umönnun (Drageset o.fl., 2011). Aldraðir
sem glíma við þunglyndi virðast leggjast fyrr inn á spítala
heldur en jafningjar þeirra sem eru ekki þunglyndir
(Sheeran o.fl., 2010). Þunglyndi hefur ekki einungis áhrif
á einstaklinginn sem glímir við það heldur hefur verið
sýnt fram á að heilsa aðstandenda þeirra er einnig lakari
(Drageset o.fl, 2011). Þetta leiðir allt af sér minni lífsgæði
einstaklingsins.
Hvað er hægt að gera til að draga úr þunglyndi
aldraðra?
Til þess að hægt sé að bæta líðan þunglyndra er grund-
vallaratriði að vita hverja þarf að meðhöndla. Þá vaknar
sú spurning:- Hvernig komumst við að því? Ýmis gagnleg
skimunartæki eru til en vandamálið getur verið að þau séu
ekki nægilega mikið notuð. Geriatric Depression Scale er
eitt af þessum skimunartækjum sem notað er til að meta
þunglyndiseinkenni aldraðra. Spurningarnar eru uppruna-
lega 30 en styttri útgáfur eru líka notaðar. Spurningalistinn
hefur verið þýddur á íslensku (sjá mynd 1) (Margrét
Valdimarsdóttir o.fl., 2000). Í klínískum leiðbeiningum
Landspítalans (2011) um þunglyndi og kvíða er ekki fjall-
að sérstaklega um skimun þunglyndis. Á Landspítalanum,
sem og annars staðar í heilbrigðiskerfinu, væri tilvalið að
nota stutt skimunarpróf til að meta hættuna og vísa áfram
til frekari aðila séu vísbendingar um að hinn aldraði hafi
einkenni þunglyndis.
Aldraðir eiga frekar á hættu að þurfa að glíma við
vandamál sem hafa áhrif á heilsu og lífsgæði. Skimun út af
heilsufarsvandamálum aldraðra gæti verið hluti af forvörn-
um fyrir alvarlegum líkamlegum og andlegum sjúkdómum,
óþarfa sjúkrahúsinnlögnum og ótímabærum flutningum
á hjúkrunarheimili. Bandaríkjamenn fóru af stað með
verkefni sem gengur út á að koma auga á vísbendingar
um þessi vandamál. Markmið verkefnisins var að vera í
viðbragðsstöðu þegar kom að áhættuhópum og tryggja
viðeigandi eftirfylgni fyrir heilsufarsvandamál svo sem
minnistruflanir, byltuhættu og þunglyndi. Tilgangur ver-
kefnisins var einnig að stuðla að umræðum um forvarnir,
greiningu og meðferð, að innleiða aðgerðir til að minnka
áhættu fyrir þessum vandamálum, gera skimun aðgengi-
legri og að útvíkka fyrirbyggjandi heilbrigðisþjónustu fyrir
aldraða (May o.fl., 2014). Niðurstöður verkefnisins liggja
ekki fyrir en hugsanlega gæti svipuð aðferð hentað hér á
landi.
Fyrir íbúa hjúkrunarheimila er skimun einföld í fram-
kvæmd en líklega ekki nægilega skilvirk. RAI-mat er gert
við fyrstu komu á hjúkrunarheimili og svo reglulega þar á
eftir. RAI-matstækið metur þunglyndiseinkenni og niður-
stöður segja til um hvort íbúi hafi einkenni þunglyndis.
Ef litið er til þess að um 13% þeirra sem sýna þunglyndis-
einkenni á íslenskum hjúkrunarheimilum fá ekki meðferð
við þunglyndi mætti ætla að niðurstöður úr RAI-mati séu
ekki nægilega vel nýttar til að bæta meðferð íbúa. Einnig
MYND 1
Margrét Valdimarsdóttir og fleiri, 2000