Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2016, Blaðsíða 36

36 TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA
RISTILLINN ER mikilvægt líffæri en hægðir hafa verið
viðkvæmt umræðuefni og persónulegt mál sem fólk ber
ekki á torg. Umræðan hefur verið að opnast sem er mjög
til góðs og menn að gera sér betri grein fyrir mikilvægi
góðrar meltingar og hægða og að ristillinn starfi eðlilega. Í
nýútkominni metsölubók „Þarmar með sjarma“ er rætt um
þessi málefni á skýran, opinn og auðskilinn hátt (Enders,
2015).
Meltingarfærin eru eins og rás í gegnum líkamann.
Meltingin byrjar í munninum og mikilvægt er að tyggja
matinn vel því það skilar sér í betri upptöku næringarefna
og góðum hægðum. Á leið niður meltingarveginn blandast
ensím í fæðuna sem hjálpa til við frekari meltingu og
niðurbrot í prótein, fitu og kolvetni. Vökvi og næringarefni
frásogast inn í blóðrásina og það sem ekki nýtist og meltist
fer út um endaþarminn í formi hægða (Tabloski, 2014).
Hægðalosun er flókið samspil taugaboða og vöðva-
hreyfinga og með hækkandi aldri hægir á taugaboðum og
hefur það áhrif á hægðalosun. Einnig eru fleiri atriði sem
orsaka hægðatregðuna, s.s. andlegir, tilfinningalegir, líkam-
legir og umhverfislegir þættir (Roque og Bouras, 2015).
Lífsstíll fólks getur einnig breyst með hærri aldri og það
getur orsakað hægðatregðu sem síðan getur leitt til lakari
líðanar (De Giorgio o.fl., 2015).
Meðferð við hægðatregðu hjá öldruðum er mikilvægur
þáttur í starfi hjúkrunarfræðinga á hjúkrunarheimilum.
Markmiðið með þessari grein er að fjalla um þennan
vanda. Rætt verður um algengi, orsakir, einkenni og
ekki síst úrræði. Einnig verður sagt frá óhefðbundnum
meðferðarúrræðum við hægðatregðu sem gætu e.t.v. verið
viðbót við þau ráð sem algengust eru hér á landi.
Orsakir hægðatregðu
Hægðatregða getur komið upp á öllum aldursskeiðum.
Talið er að 20% Vesturlandabúa glími við þennan vanda
og er minnkuð neysla trefja í mataræðinu talin ein helsta
orsökin. Breytingar á meltingarfærum okkar hefjast fyrir
50 ára aldurinn og er hægðatregða algengari meðal
kvenna en karla (Tabloski, 2014). Það skiptir miklu máli
að hugsa vel um meltingarfærin og það gerum við m.a.
með hollri fæðu og hreyfingu og jafnvægi milli vinnu og
hvíldar. Hægðatregða er algeng kvörtun meðal aldraðra og
nálægt 50% fólks yfir 80 ára eru með hægðatregðu. Þar af
eru 40% eldri borgara sem búa heima með hægðatregðu
og 60% þeirra sem búa á hjúkrunarheimilum (Gandell
o.fl., 2013).
Hægðatregða er ekki sjúkdómur í sjálfu sér og ekki eðli-
leg afleiðing öldrunar þótt vandinn verði mun algengari
með hærri aldri. Ýmislegt getur stuðlað að hægðatregðunni
og má þar nefna ónóga vökvadrykkju sem getur leitt af
sér þurrar og harðar hægðir sem erfitt er að skila frá sér.
Of lítil trefjaneysla minnkar rúmmál hægðanna og þar
með eiga þær ekki eins greiða leið niður ristilinn. Hafa
skal í huga að samspil vökva og trefja er mjög mikilvægt.
Nauðsynlegt getur verið að grípa til nokkurra úrræða
samtímis við lausn vandans (De Giorgio o.fl., 2015).
Minnkuð hreyfigeta er ein orsökin þar sem líkamshreyf-
ing eykur blóðflæði og þarmahreyfingar og stuðlar þar
með að betri meltingu. Þeir sem eru rúmliggjandi eru því í
mikilli hættu fyrir að fá hægðatregðu. Með hækkandi aldri
verða breytingar á meltingunni sem tengjast t.d. hægari
taugaviðbrögðum og minnkaðri hreyfigetu. Einnig tengjast
þær ójafnvægi í vökvabúskap, breytingum á efnaskiptum,
sjúkdómum og ýmsum áhrifum af lyfjainntöku (Roque og
Bouras, 2105).
Einnig geta önnur atriði, sem tengjast lífsstílsbreyting-
um, haft áhrif, s.s. breytt mataræði, einangrun og það að
vera háður öðrum. Minnkuð virkni í grindarbotni (e.pelvic
floor disfunction) getur verið ein orsökin. Konur eru
viðkvæmari fyrir þessu þar sem meðganga og fæðingar
hafa áhrif á grindarbotninn (Roque og Bouras, 2015).
Breytingar á högum fólks, öryggi og umhverfi, s.s. ferða-
lög, sjúkrahúsvist og streita, geta sömuleiðis haft áhrif á
hægðirnar. Ristillinn er nefnilega viðkvæmt og vanafast
líffæri sem þolir ekki miklar breytingar (Enders, 2015).
Mörg lyf valda hægðatregðu, sérstaklega þau sem hafa
HÆGÐTREGÐA MEÐAL ALDRAÐRA,
ORSAKIR, EINKENNI OG RÁÐ
Unnur Ágústa Sigurjónsdóttir