Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2016, Blaðsíða 13

13 TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA
„Komið nær og lítið á mig“: Hjúkrun fólks með heilabilun og hegðunartruflanir
með því að endurtaka af þolinmæði, fullvissa viðkomandi
að allt sé í lagi með hann sjálfan og fjölskyldu hans og
leiðbeina honum við aðstæður sem hann ræður ekki við.
Nauðsynlegt er líka að viðhalda virkni eins og hægt er,
t.d. með samverustundum, tónlist eða öðru skemmtilegu
(Sadowsky, 2012).
Geðhjúkrunarfræðingurinn Ingelin Testad gerði
rannsókn í Noregi á vandamálahegðun og beitingu valds
eða þvingunarúrræða. Niðurstöður hennar sýna að þar
sem starfsfólk fékk fræðslu um heilabilun, sjúkdómsferlið,
sjúkdómseinkenni og meðferð dró verulega úr valdbeitingu
eða þvingunum og minnkaði vandamálahegðun að sama
skapi til muna. Þetta sýnir hversu mikilvæg fræðsla er fyrir
þá sem sinna fólki með heilabilunarsjúkdóma enda getur
umönnunin oft og tíðum verið krefjandi og reynt mjög á
bæði faglega og persónulega. Umönnunaraðlinn þarf að
vita hvernig nálgast beri einstakling með heilabilun enda
oft vel hægt að draga úr hegðunartruflunum með réttri
aðferð þrátt fyrir takmarkaða tjáningarmöguleika (Testad,
2009).
Umönnunaraðilar
Til að starfsmenn geti sinnt umönnunarhlutverki sínu
eins vel og kostur er verða þeir sjálfir að vera í góðu jafn-
vægi og ekki undir of miklu álagi. Rannsóknir á óformleg-
um umönnunaraðilum sýna að þeir eru í verulegri hættu á
sálrænum erfiðleikum og jafnvel líkamlegum vandamálum
en því hefur verið haldið fram að það eigi einnig við um
starfsfólk sem sinnir umönnun heilabilaðs fólks. Rannsókn
á hjúkrunarfræðingum á hjúkrunarheimili í Svíþjóð sýndi
að um 36,8% þeirra voru við það að brenna út í starfi. Þá
kom fram í sömu rannsókn að þó sálrænt álag hafi verið
mikið hjá fagmenntuðum starfsmönnum var það enn meira
hjá óformlegum umönnunaraðilum. Höfundarnir benda
á að ekki sé hægt horfa fram hjá þeirri staðreynd að mikil
starfsmannavelta sé í þessum geira og megi því ætla að
starfsmenn, sem þola illa álagið, endist stutt (Pitfield o.fl.,
2011).
Starfsfólk, sem annast fólk með heilabilun, þarf að geta
veitt hinum aldraða skilyrðislausa athygli auðsýnt honum
samkennd og skilning, verið til staðar og þegið hverja
þá vinsemd sem hinn veiki veitir svo að honum finnist
hann ekki bara þiggjandi heldur einnig veitandi. Til að
starfsmenn geti veitt góða umönnun er mikilvægt að hlúa
vel að þeim með góðu starfsumhverfi og reglulegri fræðslu.
Einnig er eitt af grundvallaratriðum í góðri umönnun og
meðferð að á milli ólíkra starfsstétta ríki góð samvinna
þar sem mið er tekið af hagsmunum skjólstæðinganna
með faglegri og samhæfðri þjónustu. Til að þörfum
skjólstæðingsins sé sinnt sem best er ákjósanlegast að hafa
teymi sem sinnir viðkomandi og fjölskyldu hans enda getur
fjölskyldan einnig þurft á stuðningi og ráðgjöf að halda
vegna breyttra aðstæðna (Sigurveig H. Sigurðardóttir,
2006).
Mismunandi aðferðir
Á síðustu árum hafa ýmsir frumkvöðlar mótað nýjar
leiðir til að koma til móts við aldraða einstaklinga á hjúkr-
unarheimilum. Þessar nýju aðferðir eiga að auðvelda bæði
þeim sem eru með skerta vitræna getu eða annan heilsu-
brest að njóta hins daglega lífs. Þetta er meðal annars
Edenstefnan og Namastestefnan en báðar þessar stefnur
hafa verið innleiddar á íslenskum hjúkrunarheimilum. Þær
eiga að hjálpa til við að standa vörð um það að persóna
hins aldraða fái notið sín og að allt umhverfi sem hinn
aldraði býr í á hjúkrunarheimilinu sé hið heimilislegasta.
Edenstefnan
Edenstefnan á rætur að rekja til Bandaríkjanna um
1994 (Eden Alternative, e.d.). Upphafsmaður hennar er dr.
William Thomas en hann starfaði sem yfirlæknir á hjúkr-
unarheimili í Bandaríkjunum. Hann reyndi á sjálfum sér
hvernig það væri að vera heimilismaður á hjúkrunarheimili
fyrir aldraða og komst að því að það sem helst amaði að
fólkinu fyrir utan líkamleg veikindi var einmanaleiki, leiði
og vanmáttarkennd. Edenstefnan, sem hefur þróast í tvo
áratugi, gengur út á það að heimilismenn haldi sjálfræði
sínu þegar þeir flytja á hjúkrunarheimilið. Aðstandendur
þeirra eru ávallt velkomnir og hvattir til að koma sem oft-
ast en þeir geta tekið virkan þátt í daglegu lífi heimilisins.
Reynt er að átta sig á siðum og venjum hins aldraða áður
en hann flutti á hjúkrunarheimilið og viðhalda þeim eins
og mögulegt er. Með þessu er horfið frá hjúkrunarheimil-
inu sem stofnun og frekar litið á það sem heimili fólksins
sem þar býr. Áhersla er lögð á að hver og einn hafi sitt
eigið rými þar sem hann geti haft sína persónulegu muni
en einnig er boðið upp á slíkt í sameiginlegu rými. Það
hefur sýnt sig að Eden-hugmyndafræðin bætir umönnun
fólks með heilabilun (Burgess, 2015).
Á Edenhjúkrunarheimilum eru börn, dýr og plöntur
talin hjálparhellur. Hver eining er höfð lítil og heimilisleg
og er ávallt talað um heimili en ekki deild eins og tíðkast
um stofnanir. Mikið er lagt upp úr því að fólk geti ræktað
blóm og aðrar plöntur og er gjarnan sett niður grænmeti
og kartöflur á vorin og tekur hver og einn þátt í því eins
og heilsan leyfir. Áhersla er lögð á virðingu fyrir persónu
hvers og eins, lífssögu viðkomandi og mikilvægi þess að
horfa á manneskjuna en ekki bara sjúkdómsgreininguna.
Reynt er að nota önnur úrræði en lyf meðan þess er kostur
og er umhverfið haft eins rólegt og notalegt og kostur er
þannig að hver og einn viðhaldi sínum háttum og fari á
fætur þegar hentar (Burgess, 2015). Unnið er eftir hug-
myndafræði Eden bæði hjá öldrunarheimilum Akureyrar
(Öldrunarheimili Akureyrar, 2016) og á hjúkrunarheimil-
inu Mörk (Mörk hjúkrunarheimili, e.d.).
Namastestefnan
Namastestefnan er ný aðferð í þjónustu við einstaklinga
með heilabilun sem stuðlar að auknum lífsgæðum þessara
einstaklinga. Hugmyndsmiður hennar, Joyce Simard, er