Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2016, Blaðsíða 51

51 TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA
Forvarnir gegn myndun þrýstingssára og notkun klínískra leiðbeininga
áhættuhópi sem eru lagðir inn á sjúkrahús, þ.e. hjá
einstaklingum sem eru lamaðir fyrir neðan háls, einstak-
lingum sem liggja á gjörgæslu og hjá öldruðum sem
leggjast inn vegna mjaðmabrots. Meirihluti þrýstingssára
kemur fram hjá einstaklingum eldri en 70 ára (Tabloski,
2014) og algengustu staðirnir, sem þrýstingssár myndast á,
eru spjaldhryggur og hælar (Bredesen o.fl., 2015).
Áhættumat og forvarnir gegn myndun
þrýstingssára
Myndun þrýstingssára hefur verið tengd við gæði
hjúkrunar og því eru það hjúkrunarfræðingar og aðrir
umönnunaraðilar sem fyrst og fremst bera ábyrgð á því að
fyrirbyggja og græða þrýstingssár. Áhættumat og fyrir-
byggjandi aðgerðir skipta miklu máli og ber að framkvæma
(Tabloski, 2014). Klínískar leiðbeiningar Landspítala um
áhættumat og varnir gegn myndun þrýstingssára þjóna
þeim tilgangi að leiðbeina starfsfólki með gagnreyndri
þekkingu. Greining áhættuþátta felst í að meta húð
einstaklings við innlögn og síðan daglega hjá þeim sem eru
í hættu á að fá þrýstingssár, greina og flokka þrýstingssár
samkvæmt skilgreiningu EPUAP og einnig nákvæmri
skráningu. Einstaklingsmiðuð átætlun er svo byggð á
matinu (Landspítali, 2008).
Tilgangur áhættumats er að finna þá einstaklinga sem
eru í mestri hættu fyrir myndun þrýstingssára. Áhættumat
á að framkvæma kerfisbundið með viðurkenndu mælitæki
en einnig á að nota klíníska dómgreind við matið (EPUAP/
NPUAP, 2009). Rétt greining á þeim þáttum, sem setja
einstakling í áhættuhóp fyrir myndun þrýstingssára, skiptir
höfðumáli, með því er hægt að greina og veita viðeigandi
forvarnir (Cowan o.fl., 2012).
Í klínískum leiðbeiningum er mælt með að nota
Braden-mælitækið við áhættumat fyrir myndun þrýstings-
sára (Landspítali, 2008). Braden-mælitækið er mikið notað
og rannsakað mælitæki sem var útbúið af Barböru Braden
og Nancy Berström og var upphaflega sett fram og prófað
hjá öldruðum einstaklingum á hjúkrunarheimilum (Cowan
o.fl., 2012). Mælitækið byggir á sex áhættuþáttum: virkni,
hreyfigetu, skyntilfinningu, næringu, raka og núningi
og togi. Einstaklingnum eru gefin stig á bilinu 6-23 og
ef stigafjöldinn er undir 18 telst það vera vísbending
um aukna áhættu fyrir myndun þrýstingssára (Moore
og Cowman, 2012). Mælitækinu fylgja leiðbeiningar um
fyrirbyggjandi aðgerðir eftir áhættuflokkum kvarðans
(Landspítali, 2008).
Samkvæmt leiðbeiningum um varnir gegn myndun
þrýstingssára er mælt með að nota snúningsskema sem
er miðaður að þörfum einstaklingsins, hjá rúmföstum
einstaklingum er mælt með 30° hliðarlegu og 30° hækkun
á höfðalagi og stuðningi við bak einstaklingsins. Nota
skal þrýstingsdreifandi dýnur hjá þeim sem eru ≤ 18 á
Braden-mælikvarða og loftdýnur hjá þeim sem eru ≤
12 á Braden-mælikvarðanum. Nota verður rétta tækni
við hagræðingu, flutning og snúning til þess að koma í
veg fyrir núningsáverka. Vernda þarf og viðhalda heilli
húð, verja hana fyrir raka og forðast að nudda húð yfir
útstæðum beinum. Mælt er með reglubundnu verkjamati
og meðhöndlun verkja með lyfjum, hagræðingu og annars
konar verkjameðferð sem ekki byggist á lyfjum. Mælt er
með mati á næringarástandi einstaklings og að gera áætlun
um viðbótarnæringu sé þess þörf (Landspítali, 2008).
Í rannsókn á Landspítala 2008 kom fram að að-
gerðir starfsfólks til þess að koma í veg fyrir myndun
þrýstingssára voru ómarkvissar og notkun snúnings- og
hagræðingar skema var of lítil miðað við þann fjölda
einstaklinga sem var í áhættuhóp (Guðrún Sigurjónsdóttir
o.fl., 2011). Svipaðar niðurstöður voru í rannsókn
Bredesen o.fl. (2015) en þar kom fram að starfsfólki fannst
notkun snúnings- og hagræðingarskema vera of tímafrek.
Í rannsókn Vanderwee o.fl. (2007) kom fram að ein-
ungis 9,7% af einstaklingum, sem töldust í áhættuhóp fyrir
myndun þrýstingssára samkvæmt Braden-mælikvarðanum,
fékk viðeigandi forvarnir. Rannsakendur urðu fyrir
vonbrigðum þegar þeir komust að því að fyrirbyggjandi
aðgerðir voru lítið notaðar hjá einstaklingum í áhættuhóp.
Þeir töldu hugsanlegar ástæður skort á viðeigandi búnaði
eða skort á þekkingu á árangursríkum forvörnum. Það
kom hins vegar í ljós að margir þeirra einstaklinga, sem
ekki voru í áhættuhóp, voru á þrýstingsdreifandi dýnum og
sessum og snúið reglulega.
Í samanburðarrannsókn Moore og félaga (2011)
var einstaklingum skipt í tvo hópa þar sem tilrauna-
hópnum var snúið 30° á þriggja klukkustunda fresti á
tímabilinu frá kl. 20:00 að kvöldi til kl. 8:00 að morgni.
Samanburðarhópurinn fékk hefðbundna aðferð við
snúning, þ.e. að snúa 90° á 6 klst. fresti á sama tímabili.
Niðurstöðurnar sýndu að í tilraunahópnum fengu 3%
einstaklinga þrýstingssár en í samanburðarhópnum voru
það 11%. Þessar niðurstöður styðja tilmæli um forvarnir
við þrýstingssárum frá Landspítala um að snúa einstakling-
um í 30° hliðarlegu.
Hver og ein stofnun ætti að setja sér stefnu um
áhættumat og varnir gegn myndun þrýstingssára, tíðni
endurmats, aðferðir við skráningu og mat á innri og ytri
áhættuþáttum hjá hverjum einstaklingi fyrir sig. Þeir
áhættuþættir, sem greindir eru hjá hverjum einstaklingi,
ættu svo að leiða til einstaklingsmiðaðrar áætlunar til þess
að draga úr áhrifum þessara þátta og nota til þess klínískar
leiðbeiningar (EPUAP/NPUAP, 2009).
Þekking og notkun klínískra leiðbeininga
Klínískar leiðbeiningar um forvarnir gegn myndun
þrýstingssára leggja áherslu á að skima eftir einstaklingum
í hættu fyrir myndun þrýstingssára með skoðun á húð
við innlögn, daglegu endurmati og að veita viðeigandi
forvarnir tímanlega (Barker o.fl., 2013). Þrátt fyrir að
alþjóðlegar klínískar leiðbeiningar um varnir gegn myndun