Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2016, Blaðsíða 59

59 TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA
Langvinn lungnateppa og aldraðir
LANGVINN LUNGNATEPPA (LLT) er sjúkdómur sem veldur
mikilli skerðingu á lífsgæðum þeirra sem af honum þjást.
Sjúkdómurinn verður æ algengari og er áætlað að árið
2020 verði LLT í þriðja sæti yfir algengustu dánarorsök
í heiminum (Kaufman, 2013). Niðurstöður íslenskrar
rannsóknar frá árinu 2007 sýna að um 18% Íslendinga eru
með langvinna lungnateppu og má gera ráð fyrir að sú tala
eigi eftir að hækka með tilheyrandi álagi á heilbrigðiskerfið
(Bryndís Benediktsdóttir o.fl., 2007). Samkvæmt þessu
má ætla að fjöldi aldraðra einstaklinga með langvinna
lunganteppu eigi eftir að aukast. Hjúkrun aldraðra einstak-
linga með LLT er yfirgripsmikil og nær til margra þátta.
Tilgangur þessarar fræðslugreinar er að fjalla um með-
ferðarúrræði sem hafa þarf í huga við umönnun aldraðra
einstakinga með LLT til að auka öryggi þeirra og lífsgæði á
efri árum.
Hvað er langvinn lungnateppa?
Langvinn lungnateppa (LLT) er ólæknandi og lífshættu-
legur sjúkdómur í lungum. Global initiative for chronic
lung disease (GOLD) skilgreinir langvinna lungnateppu
sem „algengan sjúkdóm í lungum sem hægt er að koma
í veg fyrir og meðhöndla. Sjúkdómurinn einkennist af
þrálátri teppu í lungum sem ágerist smám saman og henni
tengjast langvarandi bólguviðbrögð í lungnavef við ertandi
ögnum eða lofttegundum” (Global initiative for chronic
lung disease [GOLD], 2015). Til langvarandi lungnateppu
teljast tveir nátengdir sjúkdómar í lungum, langvinn
berkjubólga og lungnaþemba. Ef annar er til staðar er hinn
það að jafnaði líka en misjafnt er hvor hefur meiri áhrif á
heilsuna (Tabloski, 2014). Langvinn berkjubólga lýsir sér
sem bólga í berkjum sem orsakast af langvarandi ertingu.
Bólgusvörun veldur þrengslum í lungnaberkjum sem leiða
til þess að inn- og útöndun verður erfiðari. Slímframleiðsla
eykst og bifhár slímhúðar lamast og það leiðir til þess að
hreinsun lungna verður ófullnægjandi. Í lungnaþembu
verða skemmdir í lungnablöðrum, þær renna saman vegna
bólgu, stækka og veggir þeirra missa teygjanleika sinn.
Lungun ná ekki að starfa á eðlilegan hátt og skerðing verð-
ur á súrefnisupptöku til vefja líkamans. Í sumum tilfellum
verður einnig skerðing á losun koltvísýrings frá lungum
og óæskileg efni geta safnast upp og valdið öndunarbilun
(Kaufman, 2013). Reykingar eru aðaláhættuþátturinn fyrir
myndun LLT og talið er að rekja megi allt að 90% tilfella
til þeirra. Óbeinar reykingar, iðnaðarryk, ýmis kemísk efni
og loftmengun geta einnig átt þátt í myndun LLT (Tabloski,
2014).
Greining LLT
Greining sjúkdómsins fer fyrst og fremst fram með
öndunarmælingu (spírómetríu) sem mælir starfsemi lungn-
anna. Mælt er hlutfall fráblásturs á 1 sekúndu (FEV1)
og heildarrúmmáls (FVC) eftir notkun á berkjuvíkkandi
lyfi. Ef hlutfall milli FEV1 og FVC er lægra en 70% er um
teppusjúkdóm að ræða. Við útreikninga er tekið tillit til
aldurs, hæðar og kyns (GOLD, 2015). Eftir að niðurstöður
úr öndunarprófi liggja fyrir er sjúkdómurinn flokkaður í
fjögur stig eftir alvarleika (sjá töflu 1).
Einkenni LLT
Einkenni langvinnar lungnateppu þróast á löngum
tíma og koma yfirleitt ekki fram fyrr en eftir miðjan aldur.
Hósti og uppgangur eru oft fyrstu einkenni (Tabloski,
LANGVINN LUNGNATEPPA OG
ALDRAÐIR
Jóna Bára Jónsdóttir
TAFLA 1. Flokkun LLT ( GOLD, 2015).
Sjúklingur er með teppu ef FEV1/FEV < 70%
GOLD-stig 1 Vægur sjúkdómur FEV1 ≥ 80% af spáðu gildi
GOLD-stig 2 Meðalslæmur
sjúkdómur
50% ≤ FEV1 < 80% af spáðu
gildi
GOLD-stig 3 Alvarlegur
sjúkdómur
30% ≤ FEV1 < 50% af spáðu
gildi
GOLD-stig 4 Mjög alvarlegur
sjúkdómur
FEV1 < 30% af spáðu gildi