Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2016, Blaðsíða 55

55 TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA
Hjartabilun: Vangreindur sjúkdómur hjá öldruðum
(Mcllvennan og Allen, 2016). Hrumleiki er safn einkenna
sem veldur hægri afturför í færni og heilsu. Einkenni
hrumleika eru samspil ýmissa líffræðilegra, vitrænna og
félagslegra þátta sem veldur auknu varnarleysi líkamans
(Graham o.fl., 2013). Þar af leiðandi er langvinn hjartabil-
un stundum vangreind þar sem einkenni hennar eru óljós
og lýsa sér eins og það sem fólk telur vera eðlileg áhrif
öldrunar, með úthaldsleysi og þreytu. Það er því mikilvægt
fyrir fagfólk að vera vakandi fyrir einkennum hennar svo
að hún sé greind og meðhöndluð í tíma til að viðhalda
lífsgæðum hins aldraða (Chase, 2014).
Fjögur stig langvinnrar hjartabilunar
Að sögn Hjartasamtaka New York, NYHC (New York
Heart Association), er hjartabilun flokkuð í fjögur stig eftir
alvarleika einkenna og hvað áhrif þau hafa á sjúkinginn.
Á fyrsta stigi hefur hjartabilun ekki áhrif á líðan fólks. Á
öðru stigi hefur sjúkdómurinn væg áhrif á sjúklinginn en á
þriðja og fjórða stigi veruleg áhrif á daglegt líf sjúklingsins
og skerðir lífsgæði hans. Þegar hjartabilun er komin á III.
og IV. stig telst sjúkdómurinn vera langt genginn, sjá töflu
1 (American Heart Association, 2016).
Einkenni langvinnrar hjartabilunar
Mikilvægt er að greina og meta einkenni langvinnrar
hjartabilunar, merkjum um versnandi einkenni og bregðast
við á viðeigandi hátt. Meðferð einkenna er flókin þar sem
um samspil líkamlegra, andlegra og félagslegra þátta er
að ræða. Því þarf þjónustan að byggjast á þverfaglegri
samvinnu heilbrigðisstarfsfólks og samvinnu starfsfólksins
við sjúklinginn (Allen o.fl., 2012).
Einkenni langvinnar hjartabilunar geta verið óljós,
sérstaklega hjá öldruðum, eins og fram hefur komið.
Einkenni, sem sjúklingur með hjartabilun lýsir, geta stafað
af öðrum sjúkdómum og geta komið hægt og bítandi
á löngum tíma. Einkenni langvinnar hjartabilunar eru
mismunandi eftir einstaklingum og geta t.a.m. verið mæði,
verkir, þreyta, úthaldsleysi, bjúgur, svefntruflanir, hósti,
þyngdaraukning eða þyngdartap, lystarleysi og ógleði.
Einnig einkenni eins og þandar hálsæðar, öndunarerf-
iðleikar og þá sérstaklega þegar einstaklingurinn leggst
niður. Langvinn hjartabilun hefur líka áhrif á andlega líðan
og getur valdið þunglyndi, hræðslu, kvíða og félagslegri
einangrun. Ef sjúklingarnir eru á lyfjum vegna annarra
hjartasjúkdóma eða háþrýstings geta einkenni verið
óljósari til að byrja með og erfiðara að greina hjartabilun-
ina (McMurray o.fl., 2012).
Tilvalið er að nota matstækið Edmonton Symptom
Assessment System (ESAS) til að meta einkenni sjúklinga
með hjartabilun þar sem metin eru níu algeng einkenni
hjá sjúklingum. Í mælitækinu er metinn verkur, þreyta,
ógleði, þunglyndi, kvíði, syfja, matarlyst, vellíðan og mæði
(Cancer Care Ontario, 2016). Eins og fram hefur komið
hrjá öll þess einkenni einstaklinga með hjartabilun. Í ESAS
er ekki spurt sérstaklega út í bjúg og þyngdaraukningu, en
mikilvægt er að fylgjast með því og meta hjá þeim sem eru
með langvinna hjartabilun.
Þegar sjúklingar með hjartabilun leggjast inn
á sjúkrahús er það oftast vegan vökvasöfnunar.
Snemmkomin einkenni vökvasöfnunar eru mæði, bjúgur á
fótleggjum, þyngdaraukning, þan á bláæðum í hálsi, brak
við lungnahlustun og öndunarerfiðleikar þegar einstak-
lingurinn leggst niður en lagast svo þegar hann reisir sig
við (Albert, 2012). Sjúkrahúsinnlagnir auka dánartíðni
hjá hjartabiluðum en tuttugu prósent þeirra sem leggjast
inn á sjúkrahús deyja innan eins árs frá innlögn og því er
mikilvægt að koma í veg fyrir bráða versnun og innlagnir
eins og hægt er (Nicholson, 2014).
Einkenni, sem helst hafa áhrif á lífsgæði einstaklinga
með langvinna hjartabilun, eru þunglyndi, þreyta (út-
haldsleysi), svefntruflanir, verkir og andnauð. Andnauð
og þreyta eru samt þau einkenni sem sjaldnast eru
meðhöndluð hjá þessum sjúklingum þar sem þau eru erfið
viðureignar og geta verið aukaverkanir lyfja sem notuð
eru til að meðhöndla sjúkdómseinkennin (Bekelmann o.fl.,
2011). Þreyta er það einkenni hjartabilunar sem hefur
mest áhrif á líf og almenna líðan sjúklingsins en mjög
erfitt er að eiga við hana þar sem líffræðilegir (aldur og
kyn), lífeðlisfræðilegir og andlegir þættir hafa áhrif á hana.
Orsakir þreytu geta verið líkamlegar, til dæmis vegna þess
að vefi líkamans vantar súrefni, blóðleysi hrjáir líkamann
eða truflun er í starfsemi skjaldkirtils. Þreytan getur líka
verið af andlegum toga, eins og tilfinningaálag vegna
einkenna langvinnrar hjartabilunar. Þunglyndi og kvíði
eru einnig algeng einkenni hjá sjúklingum með hjartabilun
og rannsóknir sýna að sterk tengsl eru á milli þreytu,
TAFLA 1. Stig og einkenni hjartabilunar samkvæmt flokkun New York Heart Association (Tómas Guðbjartsson o.fl., 2014).
Stig I Engar takmarkanir á athöfnum daglegs lífs. Venjuleg líkamleg áreynsla veldur ekki óeðlilegri þreytu, mæði eða
hjartsláttaróþægindum
Stig II Væg takmörkun á líkamlegri áreynslu en ekki óþægindi í hvíld. Venjuleg líkamleg áreynsla veldur þreytu,
hjartsláttaróþægindum, mæði eða hjartaöng.
Stig III Veruleg takmörkun á líkamlegri áreynslu. Engin óþægindi í hvíld en minnsta áreynsla veldur áðurnefndum
einkennum.
Stig IV Vangeta til að reyna nokkuð á sig líkamlega og einkenni hjartabilunar eru til staðar í hvíld. Öll líkamleg
áreynsla veldur stigvaxandi óþægindum og einkennum.