Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2016, Blaðsíða 61
61 TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA
Langvinn lungnateppa og aldraðir
hjálpað til við öndunaræfingar og til slímlosunar. Notkun á
pep-flautu eða maska hefur reynst vel við slímlosun ásamt
banki á bak og brjóstkassa. Mikilvægt er að hjálpa fólki með
LLT að losa slím til að forðast sýkingu og draga úr mæði
(Hill o.fl., 2010). Kvíði er algengur fylgifiskur mæði og oft
vangreindur hjá þeim sem eru með LLT. Oföndun er eitt
einkenni kvíða. Oföndun veldur aukinni mæði og andnauð
og eykur þannig enn meira á kvíðann. Einstaklingurinn
getur því lent í vítahring andnauðar og kvíða. Mikilvægt er
að leiðbeina fólki í andnauð að róa öndunina niður og veita
nærveru (COPDFoundation, 2012). Ýmis hagnýt ráð eru til
sem hægt er að hvetja sjúklinginn til að nýta og leiðbeina
honum með. Má þar nefna að nota mótstöðuöndun og
hvíldarstöður þar sem sjúklingurinn styður sig fram á
hendurnar. Handarnudd og baknudd með löngum handar-
strokum eru aðferðir sem auðvelt er veita við umönnun og
hafa reynst draga úr kvíða hjá öldruðum og veita slökun
(Harris og Richards, 2010).
Lyfjameðferð
Lyfjameðferð er mikilvægur þáttur í meðhöndlun
langvinnrar lungnateppu. Lyfjameðferð dregur úr einkenn-
um sjúkdómsins, minnkar bólgur, bætir öndun og eykur
lífsgæði einstaklinga (Kaufmann, 2013). Hvaða lyfjameð-
ferð er beitt fer eftir alvarleika eða flokkun sjúkdómsins.
Algengast er að nota berkjuvíkkandi- og bólgueyðandi
innúðalyf (GOLD, 2015). Mikilvægt er að taka innúðalyf
rétt til að fá sem besta virkni. Minnkaður vöðvastyrkur, léleg
samhæfing og skerðing á vitrænni starfsemi hafa áhrif á
getu aldraðra til að nota innúðalyf (Taffet o.fl, 2014). Sýnt
hefur verið fram á að aldraðir einstaklingar eiga í erfileikum
með að nota innúðalyf og um helmingur þeirra notar þau
ekki á réttan hátt. Virkni lyfjanna verður ekki sem skyldi og
lyfjameðferð ber ekki tilskilinn árangur (Gelberg og McIvor,
2010). Fræðsla og kennsla á innúðalyf er grunnur að góðri
lyfjameðferð fyrir þennan aldurshóp, ásamt mati á hvaða
innúðalyfjaform hentar einstaklingnum best (Kaufmann,
2013). Það að nota úðavél eða belg (spacer) til lyfjagjafar
getur reynst vel fyrir þennan aldurshóp. Notkun á úðavél
er góð leið til að gefa lyf á öruggan og árangursríkan hátt,
einkum hjá þeim sem eru með vitræna og/eða líkamlega
skerðingu (Taffet o.fl., 2014). Súrefni flokkast sem lyf. Sýnt
hefur verið fram á að notkun á súrefni, yfir 15 klukkustund-
ir á hverjum sólarhring eykur lífslíkur einstaklinga með
LLT og bætir líkamsástand þeirra. Mælt er með samfelldri
súrefnisnotkun hjá einstakingum með lágt súrefnisgildi í
blóði (Tabloski, 2014). Fara þarf þó gætilega við gjöf súr-
efnis vegna hættu á hækkuðu koltvísýrinsgildi hjá þessum
skjólstæðingum. Hækkað koltvísýringsgildi í blóði getur leitt
til öndunarbilunar (McNicholas o.fl., 2013).
Reykleysi
Reykingar eru stærsti áhættuþáttur í myndun
langvinnrar lungnateppu. Að hvetja til reykleysis, óháð
aldri einstaklingsins, er mikilvægur þáttur í hjúkrun
einstaklinga með LLT. Með því að hætta að reykja er hægt
að draga úr framgangi sjúkdómsins. Að hætta að reykja er
þó ekki einfalt mál. Meðferð, sem byggist á lyfjameðferð
ásamt hegðunarmótandi aðferðum, hefur reynst árangurs-
rík. Lyfjameðferð með nikótínlyfjum dregur úr fráhvörfum
vegna nikótínfíknar og gerir einstaklinginn betur í stakk
búinn til að finna leiðir til að brjóta upp þann vana sem
fylgir reykingum (Kaufmann, 2013). Áhugahvetjandi
samtal er aðferð sem aðstoðar einstaklinginn til að brjóta
upp vanann með því að hjálpa honum að sjá hvað það er
sem þarf til að yfirstíga hindranir og breyta þeirri hegðun
sem fylgir reykingum. Ef einstaklingurinn er tilbúinn að
hætta að reykja þarf að styðja hann í þeirri ákvörðun og
hjálpa honum að finna út hvaða leið henti honum best.
Best er að leita aðstoðar fagfólks á þessu sviði.
Hreyfing
Hreyfing er mikilvæg öllum. Endurhæfing einstak-
linga með langvinna lungnateppu er mikilvægur þáttur
í meðferð þeirra. Markmið endurhæfingar er að bæta
almennt líkamsástand, líkamsþol og auka þannig virkni
einstaklingsins í daglegu lífi (Tabloski, 2014). Rannsóknir
sýna að líkamaþjálfun gagnast öllum, öldruðum og þeim
sem eru með lokastig sjúkdóms. Því ætti ekki að útiloka
aldraða frá því að taka þátt í endurhæfingu vegna aldurs
(Gelberg og McIvor, 2010). Markviss hreyfing styrkir
vöðva, dregur úr mæði og þreytu, bætir andlega líðan og
hefur almennt jákvæð áhrif á almenna líðan og lífsánægju.
Mælt er með þolæfingum, sem styrkja hjarta og æðakerfi,
styrktaræfingum er styrkja vöðva og teygjuæfingum sem
auka liðleika. Æfingar þarf að gera 3-5 sinnum í viku til að
þær beri sem mestan árangur (COPDFoundation, 2012).
Sýnt hefur verið fram á að æfingaáætlun, sem inniheldur
göngu- og styrktaræfingar fyrir alla limi líkamans gagnast
öldruðum vel, þær draga úr mæði, auka almennt þol og
úthald (Liao o.fl., 2015). Mikilvægt er þó að fara rólega
af stað. Árangursrík líkamsþjálfun krefst samstarfs við
sjúkraþjálfara til að átta sig á hver geta einstaklingsins
er og til að útbúa einstaklingsmiðaða æfingaáætlun sem
umönnunaraðilar geta fylgt (Kaufmann, 2013). Fylgja þarf
einstaklingnun eftir við að framfylgja æfingaáætluninni,
hvetja hann áfram og gæta þess að hann ofgeri sér ekki
við æfinarnar. Stuttar æfingar með reglulegri hvíld á milli
gagnast þessum hóp betur en stöðug æfing án hvíldar.
Einstaklingurinn ofgerir sér síður, æfingatími verður lengri
og æfingarnar skila markvissari árangri en stöðug æfing
án hvíldar (Vogiatzis, 2011). Mótstöðuöndun gagnast vel
á meðan á æfingum stendur og við alla hreyfingu. Hún
hjálpar til við að stjórna öndun og dregur úr mæði (Liao
o.fl., 2015).Til að auka æfingaþol einstaklinga með lágt
súrefnsgildi er gott að gefa aukasúrefni til að auka flæði
súrefnis til vöðva og draga úr mæði (Vogiatzis, 2011).
Æskilegt er að súrefnismettun sé > 90% á meðan á
æfingum stendur.