Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2016, Blaðsíða 50

50 TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA
Forvarnir gegn myndun þrýstingssára og notkun klínískra leiðbeininga
Flokkun þrýstingssára er notuð til þess að lýsa útliti
þrýstingssárs á ákveðnum tímapunkti eins og skyndimynd.
Það eru fjögur hefðbundin stig (I. II. III og IV) (sjá töflu 1)
(Landspítali, 2008).
Tilgangurinn með því að flokka þrýstingssár og gefa
þeim stig er að hafa viðmið í klínískri vinnu með það
að leiðarljósi að finna viðeigandi meðferð og ná góðum
árangri (sjá mynd 1) (NPUAP, e.d.). Svæði, sem eru
viðkvæm fyrir þrýstingssárum, eru: hnakki, gagnaugu,
eyru, herðablöð, axlir, hryggur, olnbogar, spjaldhryggur,
rófubein, lærhnúta, setbeinshrjóna (e. ischial tuberosities),
hné, ökklar, hælar, jarkar, rist, táberg, tær og öll þau svæði
líkamans sem verða fyrir núningi, þrýstingi og togi við
athafnir daglegs lífs (Landspítali, 2008).
Orsakir þrýstingssára
Hin almenna orsök fyrir þrýstingssári er styrkleiki og
tímalengd þrýstingsins sem og þol húðarinnar og undir-
liggjandi vefja gegn þrýstingnum (Tabloski, 2014). Þrátt
fyrir að þrýstingur, sem veldur staðbundinni blóðþurrð
til afmarkaðs svæðis, sé ein helsta ástæðan fyrir myndun
þrýstingssára þá hefur samspil ýmissa annarra þátta áhrif
(Moore og Cowman, 2012). Ytri áhættuþættir, eins og nún-
ingur og tog, geta haft mikil áhrif á myndun þrýstingssára
(Lahmann o.fl., 2011). Langvarandi heilsufarsvandamál,
eins og vannæring, hreyfiskerðing og vitræn skerðing, eru
einnig áhættuþættir sem og þvag- og hægðaleki en orsökin
fyrir þróun eða myndun þrýstingssárs er alltaf einstaklings-
bundin og hinir ýmsu þættir vega misþungt hjá hverjum og
einum (Tabloski, 2014).
Aldraðir eru í töluverðri hættu fyrir myndun
þrýstings sára, oft er aldraður einstaklingur með nokkra
undirliggjandi sjúkdóma, skerta hreyfigetu og við bætast
ýmsar öldrunarbreytingar sem verða í húðinni. Húðþekjan
þynnist, raki er minni, frumuskipting verður hægari og það
leiðir til lengri gróanda og meiri sýkingarhættu. Tenging
á milli húðþekju og leðurhúðar verður flatari og eykur
hættu á afrifum vegna núnings. Leðurhúðin verður þynnri,
teygjanleiki verður minni í henni, blóðflæði minnkar og
háræðar verða þynnri. Þessar breytingar setja aldraðan
einstakling í meiri hættu fyrir myndun þrýstingssára
(Tabloski, 2014). Í klínískum leiðbeiningum Landspítala
(2008) um þrýstingssár er bent á að orsökum þeirra megi
skipta í innri áhættuþætti, sem snerta eiginleika og sjúk-
dóma hjá einstaklingnum sjálfum, og ytri áhættuþætti sem
geta tengst aðstæðum og meðferð (sjá töflu 2).
Algengi þrýstingssára
Niðurstöður rannsókna eru á ýmsa lund um hve algeng
þrýstingssár eru. Erfitt getur verið að bera saman niður-
stöður því misjafnt er hvaða matsæki eru notuð og einnig
hvort öll stig þrýstingssára eru tekin með í rannsóknirnar.
Í þeim rannsóknum, sem nefndar verða, hefur verið stuðst
við mælitæki EPUAP.
Mælitæki EPUAP um þrýstingssár, sem notað hefur
verið við rannsóknir til að mæla hve algeng þrýstingssár
eru, var útbúið af sérfræðingum innan EPUAP. Þetta
mælitæki inniheldur: bakgrunnsbreytur, sex áhættuþætti
Bradenkvarðans, skoðun á húð og forvarnir. Með notkun
á þessu mælitæki er vonast til að auðveldara verði að bera
saman niðurstöður rannsókna (Vanderwee o.fl., 2007).
Í rannsókn, sem gerð var á Landspítala 2008,
reyndust 21,5% sjúklinga með þrýstingssár (Guðrún
Sigurjónsdóttir, Ásta St. Thoroddsen og Árún K.
Sigurðardóttir, 2011) en samanburðarrannsókn frá
2013 sýndi að þá voru 19,4% sjúklinga með þrýstingssár
(Guðrún Sigurjónsdóttir, 2013) eða minnkun um 2,1%.
Niðurstöður rannsóknar, sem gerð var á sjúkrahúsum í
fimm Evrópulöndum, sýndi að algengi þrýstingssára var
18,1%. Ef skoðað er hvert land fyrir sig reyndist algengi
þrýstingssára á Ítalíu 8,3%, í Portúgal 12,5%, í Belgíu
21,1%, í Bretlandi 21,9%, í Svíþjóð 23% (Vanderwee
o.fl., 2007) og niðurstöður úr norskri rannsókn á sex
sjúkrahúsum sýna 18,2% algengi þrýstingssára (Bredesen
o.fl., 2015).
Samkvæmt tölum úr interRAI mati á hjúkrunar-
heimilum á Íslandi hrjá þrýstingssár 8,6% íbúa
(Velferðarráðuneytið, 2015). Í rannsókn, sem gerð var á
hjúkrunarheimilum á Írlandi, höfðu 9% íbúa þrýstingssár
(Moore og Cowman, 2012) og í belgískri rannsókn, sem
framkvæmd var á hjúkrunarheimilum, voru 14,1% íbúa
með slík sár (Demarre o.fl., 2012).
Þrýstingssárum fjölgar mjög hjá einstaklingum í
TAFLA 2. Áhættuþættir þrýstingssára (Landspítali, 2008).
Innri áhættuþættir Ytri áhættuþættir
Hár aldur Þrýstingur
Hreyfiskerðing Núningur
Skert skyntilfinning Tog
Skert meðvitund Lyf
Bráð veikindi Raki á húð
Næring undir lágmarksþörf Yfirborð sem legið eða setið er á
Vökvainntekt undir lágmarksþörf
Þvag- og hægðaleki
Fyrri þrýstingssár
Æðasjúkdómar
Alvarleg langvarandi veikindi
eða dauðvona
Verkir
Ósjálfráðar hreyfingar
Legustellingar og kreppur