Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2016, Blaðsíða 17

17 TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA
Verkjamat fólks með heilabilun með matstækinu PAINAD
á óhlutbundinni hugsun. Hann þarf að skilja til hvers
er ætlast af honum við notkun kvarðans og þarf að geta
túlkað verkinn sem hann finnur sem tölu (AGS, 2002). Ef
sjúklingur á erfitt með að nota tölukvarðann eru til aðrir
kvarðar, eins og lóðrétt verkjastika með orðum, andlita-
kvarðinn og VAS (Visual analog scale) en það er eins
konar verkjastika sem nær frá engum verk og upp í versta
mögulega verk. Sjúklingurinn er þá beðinn um að benda
á stað á stikunni sem samsvarar styrk verkjarins. Margar
útgáfur eru til af VAS-kvörðum (Herr og Garand, 2001).
Þróun verkjamatskvarða og heilabilun
Hingað til hafa þrjár leiðir verið farnar þegar verkir
eru metnir hjá fólki með heilabilun. Þetta eru sjálfsmat,
þar sem sjúklingurinn metur verki sína sjálfur, mat
náskyldra, þar sem manneskja, sem þekkir sjúklinginn
vel, metur hvort hann er með verki og athugunartæki (e.
observational tool), þar sem umönnunaraðili fylgist með
hegðun sjúklinga og metur verki út frá henni (Cohen-
Mansfield og Lipson, 2008). Mat náskyldra byggist á
hugmyndum hvers matsaðila um verki. Aðferðin er
óstöðluð og hentar því ekki við reglubundið verkjamat á
stofnunum en þar að auki er misræmi milli mats nákom-
inna og einstaklingsins sjálfs (Herr, Coyne o.fl., 2006).
Vegna þess að sjúklingar með heilabilun glata hlutbundinni
hugsun og færni til að tjá sig þegar sjúkdómurinn ágerist
þá henta verkjamatskvarðar, sem byggjast á sjálfsmati,
ekki fyrir sjúklingahópinn (Warden o.fl., 2003). Því er
vonast til að athugunartæki kunni að bæta verkjamat hjá
sjúklingahópnum.
Í skýrslu Bandarísku öldrunarsamtakanna (American
Geriatric Society) frá 2002 um meðferð langvinnra verkja
hjá öldruðum, voru heilbrigðisstarfsmenn hvattir til að
fylgjast með verkjatengdri hegðun sjúklinga með langt
gengna heilabilun og byggja verkjamat á henni (AGS,
2002). Nokkru seinna eða árið 2006 birtust leiðbeiningar
frá nefnd á vegum bandarískra verkjahjúkrunarfræðinga
þar sem mælt er með að hjúkrunarfræðingar rýni í hegðun
sjúklinga, sem ekki geta tjáð sig með orðum, til að meta
verki þeirra (Herr, Coyne o.fl., 2006). Einnig birtu Herr,
Bjoro og félagar (2006) yfirlitsgrein um verkjamatstæki til
að nota í vinnu með einstaklingum með mikla heilabilun.
Niðurstaðan var ekki afgerandi þá vegna þess hve lítið
þessi matstæki höfðu verið rannsökuð (Herr, Bjoro o.fl.,
2006). Hins vegar var sambærilegt yfirlit aftur birt 2010 og
þá voru niðurstöðurnar þær að þrjú verkjamatstæki þóttu
skara fram úr við mat á verkjum hjá einstaklingum með
langt gengna heilabilun. Eitt þeirra var Pain assessment in
advanced dementia (PAINAD) (Herr o.fl., 2010).
Verkjamatstækið PAINAD
Pain assessment in advanced dementia (PAINAD) er
mælitæki sem ætlað er að meta verki hjá fólki með langt
gengna heilabilun (Warden o.fl., 2003). PAINAD-kvarðinn
er byggður á eldri og flóknari verkjamatskvörðum sem
meta hegðun og vanlíðan aldraðra (Jordan o.fl., 2012) en
tekur auk þess tillit til þeirra athugana sem gerðar hafa
verið á verkjahegðun einstaklinga með heilabilun (Regnard
o.fl., 2003). PAINAD-verkjamatstækið byggist á því að
meta fimm þætti í atferli sjúklings en helsti kostur tækisins
er að matið er afar fljótlegt og ætti ekki að taka meira en
eina til tvær mínutur í senn. Í einni af rannsóknunum, sem
gerðar hafa verið á PAINAD, kom fram að meðaltíminn,
sem það tók að fylla matið út, var 41 sekúnda (Storti o.fl.,
2008) og fullyrt hefur verið að PAINAD sé eini verkja-
matskvarðinn fyrir einstaklinga með heilabilun sem henti
til daglegra nota. Í rannsókn Apinis og félaga (2014) tók
verkjamat með PAINAD frá 30 sekúndum til einnar mín-
útu. Árið 2006 var gerð rannsókn í Bandaríkjunum sem tók
til 80 sjúklinga með heilabilun sem fóru í mjaðmaraðgerð.
Eftir aðgerðina var sjúklingum skipt í tvo hópa og voru
verkir annars hópsins metnir með NRS-kvarða (á þann
hátt sem verkir voru venjulega metnir á þessum tiltekna
spítala) og hins með PAINAD. Verkjameðferðin var síðan
ákveðin á grundvelli verkjamatsins. Niðurstaðan var sú að
PAINAD-hópurinn fékk nærri tvöfaldan verkjalyfjaskammt
á við hinn hópinn og öryggi starfsfólks við greiningu verkja
snarbatnaði (Hutchison o.fl., 2006).
PAINAD á íslensku
PAINAD hefur nú verið þýtt og forprófað á íslensku
(Helgi Egilsson, 2014; Sóldís Helga Sigurgeirsdóttir og
Særún Andrésdóttir, 2015). Það reynist bæði réttmætt og
áreiðanlegt þannig að það skapar forsendur til bættrar
verkjameðferðar hjá einstaklingum með vitræna skerðingu.
Á Landspítala hefur það verið gefið út á vasakortum fyrir
starfsfólk, sjá mynd 1. Vonir standa til þess að það verði
einnig aðgengilegt á ytri vef Landspítala og á heimasíðu
Lífsins, samtaka um líknarmeðferð.
Eins og greint er að framan er PAINAD útbúið með það
í huga að það henti öllum sem sinna sjúklingum með langt
gengna heilabilun. Mælt er með því að þetta verkjamat
sé haft í huga við alla umönnun og matsaðili merkir við í
kvarðanum eftir að umönnun hefur átt sér stað. Um fimm
matsþætti er að ræða og gefur hver þáttur 0-2 stig þannig
að í heildina getur einstaklingur fengið 0-10 stig. Dæmi
um stigagjöf varðandi andlitstjáningu: hægt að velja á
milli þess að gefa stig á bilinu 0 til 2. Ef viðkomandi brosir
eða sýnir engin svipbrigði er skráð 0 stig. Gefi andlitið til
kynna depurð eða hræðslu eða sjúklingurinn ygglir sig
er gefið 1 stig og ef hann er með grettu á andlitinu eru
gefin 2 stig. Þessi stig eru þó ekki með samsvörun við
stigin á NRS-kvarða. Tvö stig á PAINAD geta verið merki
um slæman verk ef þau eru fyrir stakann þátt. Þættirnir
fimm sem um ræðir eru öndun án raddbeitingar, neikvæð
raddbeiting, andlitstjáning, líkamstjáning og hughreysting,
þ.e. hvort hughreysting dugir til að draga úr einkennum
verks. Auk þess að henta vel við verkjamat er PAINAD
líka gott kennslutæki til að bæta þekkingu og skilning á
verkjahegðun einstaklinga sem tjá sig ekki um verki.