Íslenskt mál og almenn málfræði - 2014, Qupperneq 168

Wim Vandenbussche, Ernst Håkon Jahr og Peter Trudgill (ritstj.). 2013.
Language Ecology for the 21st Century: Linguistic Conflicts and Social Environ -
ments. Novus, Osló. 342 bls
Ritið er safn ellefu greina um málvistfræði (language ecology). Hluti þeirra er
byggður á fyrirlestrum sem haldnir voru á ráðstefnu við Háskólann í Agder í
Noregi 2008 í tilefni af því að hann hafði þá nýlega fengið fullgildingu sem
háskóli og til að heiðra minningu bandarísk-norska málfræðingsins Einars Haugen
sem var upphafsmaður hinnar svonefndu málvistfræði. Aðrar greinar voru ritaðar
sérstaklega fyrir þetta greinasafn. Ritstjórar og höfundur eru margir reyndir og
alþjóðlega þekktir fræðimenn á sviði sögulegra og félagslegra málvísinda en meðal
þeirra eru einnig yngri málfræðingar sem hafa lagt stund á áhugaverðar rann-
sóknir á þessu sviði. Í inngangi greina ritstjórarnir frá tilurð ritsins, efni þess og
skipulagi. Þar kemur fram að greinahöfundar voru beðnir sérstaklega um að fjalla
m.a. um gildi kenningar Haugens í samtímanum, kosti hennar og galla, með
hliðsjón af þeirra eigin viðfangsefnum og rannsóknum.
Safnið skiptist í þrjá hluta. Í þeim fyrsta eru fjórar greinar sem hver á sinn
hátt fjalla um fræðilegar hliðar málvistfræði. Sú fyrsta, skrifuð af Stig Eliasson,
gefur ítarlegt og gagnrýnið yfirlit yfir skrif og hugmyndir Einars Haugen um
málvistfræði, stöðu hennar innan málvísinda og tengsl við hugtakið vistfræði eins
og það er notað í öðrum vísindagreinum, ekki síst í líffræði þaðan sem það á rætur
að rekja. Meðal þess sem rætt er í greininni er hvort Haugen hafi fremur litið á
vistfræði tungumáls sem gagnlega myndhverfingu þar sem málinu er líkt við líf-
veru og málsamfélaginu við náttúrulegt umhverfi eða sem sérstakt viðfangsefni
mál- og félagsvísinda og sýnt er fram á að það er ekki að fullu ljóst af skrifum
hans. Yfirlitið er mjög greinagott og því gagnlegur inngangur fyrir þá sem vilja
kynna sér þetta svið. Það er á mörkum félagsmálfræði og annarra félagsvísinda
með sterk tengsl við hugmyndir Haugens um tvítyngi, sambúð tungumála á sama
málsvæði, m.a. meðal tvítyngdra málhafa, og málstýringu. Aðrar greinar í þessum
hluta fjalla um tengsl fjölskyldubanda og búsetumynsturs við málbreytingar
(höf.: Kees Versteegh), um greiningu á eðli minnihlutamála með hliðsjón af
kenn ingum Haugens og fleiri fræðimanna (höf.: Jeroen Darquennes) og um
veikleika í stöðu tungumála (höf.: Peter Trudgill). Í síðustu greininni er einkum
fjallað um stöðu málbrigða, m.t.t. þess hvort litið er á þau sem mál eða mállýsku,
með hliðsjón af málvistfræði Haugens og hugmyndum Heinz Kloss um
„Abstandsprachen“ og „Ausbausprachen“. Þau hugtök vísa til þess að það hvort
litið er á málbrigði sem sérstakt tungumál eða sem mállýsku – sem er þá í ein-
hverjum skilningi undirskipuð ákveðnu (staðal)máli – hvílir bæði á málfræðileg-
um mun og landfræðilegum, sögulegum og menningarlegum þáttum. Ef sérstaða
málbrigðis (eða fjarlægð (Abstand )) í samanburði við önnur málbrigði er mikil, er
yfirleitt augljóst að það er sérstakt tungumál. Ef það er aftur á móti hluti af sam-
Ritfregnir168