Íslenskt mál og almenn málfræði - 2015, Side 31

þýða þau yfirleitt ekki það sama eins og sjá má þegar þau standa í sama
umhverfi:20
(52) a. Ég var alveg að ná takmarkinu. (Atburður alveg að fara að gerast.)
b. Ég var rétt að ná takmarkinu.
(Atburður var rétt að gerast, nýskeður.)
Þessar setningar sýna hins vegar að það getur ekki verið tíð persónu-
beygðu sagnarinnar sem hér skiptir máli því í báðum þessum dæmum er
sögnin í þátíð en samt þýðir a-setningin að atburður sé alveg að fara að
gerast en b-setningin að hann hafi verið að gerast. Þá getur þessi mismun-
andi merking ekki heldur komið frá atviksorðunum því þau eru ekki
nauðsynleg og við fáum báðar merkingar án þeirra:
(53) a. Ég var að ná takmarkinu þegar tíminn rann út.
(Atburður alveg að fara að gerast.)
b. Ég er glöð núna því ég var að ná takmarkinu.
(Atburður var rétt að gerast.)
Tíðarsetningar geta haft áhrif á merkingu aðalsetninga þegar þær til-
greina tilvísunartímann. Setningin í (53b) inniheldur enga tíðarsetningu
og tilvísunartíminn verður því segðartíminn; merkingin er greinilega sú
að atburð ur hafi átt sér stað rétt í þessu. Ekki er hægt að fá þá merkingu
að at burð ur inn sé að fara að gerast. Í (53a) höfum við hins vegar tíðar-
setningu og Íslendingar virðast ekki allir sammála um túlkun þessarar
setningar. Flestir geta eingöngu fengið þá merkingu að atburðurinn sé
um það bil að fara að gerast en aðrir fá einnig þá merkingu að atburður-
inn hafi gerst rétt í þessu.21 Þátíðarmerkingin kemur þegar taltíminn er
eini mögulegi um ræðu tíminn og þar sem setningin er í þátíð geti ein-
göngu verið um þá tíðar atburð að ræða.22 Þegar umræðutíminn kemur frá
tíðarsetningunni er eðlileg merking sú að atburðurinn hafi verið um það
bil að gerast, þótt þá tíðar merkingin sé einnig möguleg. Augljóst er að
fleiri en einn þáttur hefur áhrif á merkingu þessara sagnasambanda og
frekari rannsókna er þörf svo hægt sé að setja fram nákvæma greiningu.
Þessi nálægðarmerking sem afrekasagnir fá þegar þær standa með sagna-
sambandinu vera að + nh. getur sagt okkur heilmikið um eðli afrekasetn-
„Nafnháttarsýki“ 31
20 Reyndar getur rétt merkt það sama og alveg, sbr. dæmi á borð við þetta:
(i) Bíddu aðeins — ég er rétt/alveg að verða búin að borða.
21 Hér er reyndar ekki um vísindalega könnun að ræða. Ég spurði vini á Facebook út
í merkingu setninganna og fékk um það bil 25 svör.
22 Ég þakka Gunnari Ól. Hanssyni fyrir að hafa bent mér á þetta.