Íslenskt mál og almenn málfræði - 2015, Page 74

-Ø með sumum rótum6 og stundum er breytilegt hvort endingin er -i eða
-Ø, sbr. umræðu hjá Kristínu Bjarnadóttur (2010) um orð eins og engifer
og saffran þar sem báðar beygingarendingarnar koma fyrir. Dreifingu
eignarfallsendinganna -s og -(j)ar þarf sömuleiðis að leggja á minnið (sjá
Czajokowska 2009), til dæmis með því að læra lista yfir þær rætur þar
sem -ar kemur fyrir og gera ráð fyrir að -s sé ómarkaður hljóðfulltrúi
eignar falls. Stundum er það jafnvel háð innri breytileika7 í máli eins ein-
staklings hvor endingin er valin með sömu rót. Eftirfarandi er náttúrulegt
dæmi af vefnum (af mbl.is, leturbreyting mín):
(12) Tvö hjól ræstivagnsins höfðu orðið milli vegg-s og lyftu sem olli því
að hún komst ekki alla leið upp. Þegar maðurinn teygði sig inn í lyft-
una til að athuga málið skipti engum togum að lyftan féll niður með
hann innanborðs þannig að annar fótur hans klemmdist milli veggj-
ar lyftuganganna og þaks lyftunnar með þeim afleiðingum að hann
fótbrotnaði.
Svona dæmi sýna að það er hægt að leggja á minnið að rót velji hljóðfull-
trúa beygingarmyndans. Þekking málhafa á dreifingu -Ø/-i og -s/-(j)ar
getur þannig falið í sér upplýsingar um tilteknar rætur. Málhafi getur lært
að beygingarmyndanið fær formið Y1 með sumum rótum, Y2 með öðrum,
og með enn öðrum koma bæði Y1 og Y2 til greina.
Það er ekki markmið þessarar greinar að gera grein fyrir öllum þeim
fjölbreytileika í beygingu sem finna má í rótarlímdum beygingarending-
um í íslenskum nafnorðum. Þeim mynstrum sem er að finna í málinu eru
gerð góð skil annars staðar (sjá t.d. Eirík Rögnvaldsson 1990, Ástu Svavars -
dóttur 1993, Guðrúnu Kvaran 2005). Samkvæmt einni lýsingu eru beyg-
ingarmynstrin 96 talsins (kennsluefni Jóns Friðjónssonar, tilvitnað eftir
Guðrúnu Kvaran 2005:78). Þessi fjöldi veltur auðvitað á ýmsum ákvörð -
un um um það hvernig á að telja en hér skiptir aðeins máli að til séu a.m.k.
Anton Karl Ingason74
6 Yfirlesari bendir á að í einhverjum tilvikum geti víxl af þessu tagi ráðist að einhverju
leyti af hljóðkerfislegum eiginleikum rótar og nefnir t.a.m. að Friðrik Magnússon hafi
bent á það að „margir fylgja þeirri (ómeðvituðu) meginreglu að láta sterk karlkynsorð enda
á -i í þgf.et. ef stofninn endar á tveim samhljóðum“ eins og Höskuldur Þráinsson
(1995:201–202) bendir á. Kerfið sem hér er notað getur vísað til slíkra eiginleika þannig að
slíkt samræmist kenningunni sem er til umfjöllunar. Það sem máli skiptir er að
hljóðfulltrúi beygingarinnar er ekki alltaf fyrirsegjanlegur án þess að vísa í tiltekna rót.
7 Ég nota orðalagið innri breytileiki til að þýða intra-speaker variation á sama hátt og Iris
Edda Nowenstein (2012, 2014), þ.e. „hugtakið lýsir því að sami málhafi noti ýmist eitt mál-
tilbrigði eða annað“ (Iris Edda Nowenstein 2012:19). Enska hugtakið er alþekkt og kemur
m.a. mikið við sögu í félagsmálfræði.