Spássían - 2012, Qupperneq 12

12

MENSALDER Raben, sonur hjónanna Mensalders Rabens
Jónssonar og Sigríðar Guðmundsdóttur, fæddist árið
1888 í Ásahreppi þar sem hann bjó nær alla sína ævi.
Fóstran Margrét Jónsdóttir annaðist hann og ól upp að
mestu en móðir Mensalder lést við fæðingu sonarins.
Mensalder tók svo við búinu – og fóstrunni – af föður
sínum átján ára gamall. Margrét lést árið 1933 og þá
loksins flutti heitmey Mensalder, Guðrún Gísladóttir, í
kotið. Þá höfðu skötuhjúin verið trúlofuð árum saman
en fóstrunni geðjaðist ekki að kærustunni og því höfðu
þau aldrei búið saman.
 Úr þessum efnivið – og meiru til – hefur Bjarni
Harðarson fléttað, skáldað og búið til söguna
Mensalder. Þetta er þriðja skáldsaga Bjarna en áður
hafa komið út bækurnar Sigurðar saga fóts (2010),
sem er „íslensk riddarasaga“, og Svo skal dansa (2009),
örlagasaga formæðra hans. Nú er það rödd kotbóndans
sem fær að hljóma. Sagan hefst þegar Mensalder fæðist
árið 1888 og lýkur síðasta vetur hans í eigin húsi. Um
söguhetjuna heyrði höfundur fyrst fyrir þrjátíu árum
síðan og heimildir sínar fær hann ekki síst úr sögum
samtíðarmanna Mensalders.
 Í minningarorðum sem birtust í Tímanum árið 1981
segir að Mensalder hafi hvorki verið frægur af auði né
völdum og „ekki af sonum sæll“. Engu að síður hafi hann
verið „vaskur heiðursmaður“ sem greiddi skuldir sínar.
Þetta á einnig við um söguhetju Bjarna Harðarsonar
sem, eins og raunverulega fyrirmyndin, var „fyrst og
fremst hversdagshetja sem varði 20 manndómsárum,
til þess að greiða fósturlaunin, gamalmæddri konu,
fáum kærri – og síðan mörgum elliárum – til þess að
launa örvasa konu, ást og tryggð sem hún sýndi með
því að bíða eftir honum þessa tvo áratugi“.
 Mensalder er engin spennusaga og atburðir sem sagt
er frá eru í raun hvorki miklir né stórir. Þetta er saga
fátæks og nægjusams kotbónda sem kann að meta
það sem hann þó hefur, sem varla telst vera margt á
nútíma mælikvarða. Þetta er saga sem margir kannast
við – saga um karl og kerlingu í koti sínu og ólíkar
birtingarmyndir ástarinnar. Þetta er svipmynd af sögu
Íslands frá því að söguhetjan fæðist undir lok nítjándu
aldar og inn í þá tuttugustu. Mensalder er saga um
breytingar og þróun og um leið saga þess sem alltaf er
eins.
 Mensalder ætti að höfða til allra sem hafa gaman
af sögulegum skáldsögum og sögu lands vors og
þjóðar. Málfar og orðalag er fornfálegt, flæðir yfirleitt
vel og hentar söguefninu ágætlega þótt einstaka
sinnum sé það ögn tilgerðarlegt. Ég er ekki frá því
að sögunni hefði mátt þjappa örlítið saman og stytta
þann (allstóra) hluta sem saga föður Mensalders fær
í bókinni, en söguhetjan sjálf tekur varla við fyrr en
eftir um hundrað síður. Á heildina litið er Mensalder þó
áhugaverð og læsileg bók, nýstárleg þrátt fyrir að vera
gamaldags, framandi en um leið kunnugleg.
Karl og kerling
í koti sínu

Eftir Helgu Birgisdóttur
Bjarni Harðarson.
Mensalder. Sæmundur. 2012.