Bændablaðið - 17.12.2020, Qupperneq 21

Bændablaðið | Fimmtudagur 17. desember 2020 21
Samkvæmt tölum frá Samtökum
álframleiðenda á Íslandi, SAMÁL,
þá losa álverin þrjú á Íslandi
samtals um 1,6 milljónir tonna af
koltvísýringi á ári. Ef þau notuðu
raforku frá kolaorkuveri þá væri
losunin átta sinnum meiri.
Þó 1,6 milljónir tonna af CO2
þyki miklu meira en nóg, þá myndu
þessi sömu álver losa 12,8 milljónir
tonna ef þau notuðu raforku frá
kolaorkuverum við framleiðsluna.
Lík og tíðkast víða í Evrópu og í
90% álvera í Kína þar sem vöxtur
í álframleiðslu hefur verið mestur
á undanförnum áratugum. Ef
menn hugsa loftmengunina sem
sameiginlegt vandamál heimsins, má
því allt eins leggja dæmið þannig
upp að Íslendingar séu með rekstri
álveranna hér á landi að draga úr
losun frá álverum á heimsvísu um
11,2 milljónir tonna á ári. Fyrir þá
„greiðasemi“ fá Íslendingar þó enga
umbun frá kolefnishagkerfinu.
Álver á Íslandi greiða hundruð
milljóna á ári fyrir losunarheimildir
innan ETS-kerfisins. Að mati
SAMÁLS er vandinn sá að við-
skipta kerfi ESB með losunar-
heimildir er bundið við Evrópu.
Ekki hefur verið tekið upp viðlíka
kerfi í öðrum heimsálfum. Það
gefur því álframleiðslu í ríkjum á
borð við Kína samkeppnisforskot
á álframleiðslu á Íslandi, þrátt fyrir
að álframleiðslan hér sé margfalt
loftslagsvænni.
Níu milljarða tekjur
af losunarheimildum
Íslenska ríkið hefur verið að leysa út
uppsafnaðar ETS-heimildir á síðustu
tveim árum og er áætlað að tekjur af
því nemi yfir 9 milljörðum árin 2019
og 2020, samkvæmt upplýsingum
fjármálaráðuneytisins. Á næsta ári
verður búið að selja þær heimildir
sem söfnuðust upp frá 2013 og
eftir það er áætlað að árlegar tekjur
ríkisins af ETS-kerfinu nemi um 1,3
milljörðum. Þær losunarheimildir
sem ríkið fær úthlutað haldast
nokkurn veginn í hendur við þær
heimildir sem úthlutað var þegar til
ETS-kerfisins var stofnað og má því
áætla að kaup orkusækins iðnaðar
séu á svipuðum slóðum.
Draga þarf úr loftmengun
Fáir draga í efa brýna nauðsyn þess
að draga úr loftmengun á heimsvísu.
Þá skiptir máli að þjóðir heims séu
samstiga og taki allar jafnan þátt í
baráttunni gegn loftmengun. Einnig
að beitt sé sanngjarnri aðferðafræði í
takt við tölulegar staðreyndir. Menn
deila hins vegar um aðferðafræðina
sem beitt hefur verið og rökin til að
ná slíkum markmiðum. Þar hefur
matreiðslan á „staðreyndunum“ oft
verið ansi skrautleg og ber mjög
sterkan keim af fjárhagslegum
hagsmunum í orkumálum stærstu
iðnríkjanna.
Úthrópaðir kolefnissóðar
Þó matstölur liggi fyrir um heildar-
losun þjóða eru Íslendingar úthróp-
aðir sem örgustu sóðar í kolefn-
isumræðunni og sagðir stunda næst-
mesta losun koltvísýringsígilda af
öllum löndum Evrópu – „ef miðað
við íbúafjölda.“ Ef losun CO2 ígilda
er hins vegar deilt niður á flatarmál
hvers ríkis, þá líta tölulegu stað-
reyndirnar allt öðruvísi út. Eins og
sýnt var fram á í síðasta Bændablaði
þá sýna tölur Eurostat að Þjóðverjar
eru að losa 888,7 milljónir tonna
af CO2 ígildum á ári. Það gerir
2.489 tonn af CO2 að meðaltali á
ferkílómetra lands hjá þeirri þjóð.
Samkvæmt sömu upplýsingum voru
Íslendingar að losa 6,2 milljónir
tonna á ári sem eru að jafnaði um 60
tonn af CO2 ígildum á ferkílómetra.
Sífellt stærra hlutfall
kolaorkuvera knýja
álframleiðslu heimsins

Mikil öfugþróun hefur verið í
nýtingu orkugjafa varðandi fram-
leiðslu á áli í heiminum með tilliti
til loftslagsmála samkvæmt tölum
frá SAMÁL.
Árið 1980 var 51% af álinu
framleitt með vatnsorku og 28%
með kolum. Aðrir orkugjafar voru
jarðgas, kjarnorka og olía. Árið
1990 var 56% af álinu framleitt
með vatnsorku en 34% með kolum.
Aukin kolanotkun skýrðist að mestu
á minnkun á olíunotkun. Árið 2000
hafði hlutfall vatnsorkunnar í álf-
ramleiðslunni fallið í 46% og kola-
orkan var þá komin í 40%. Árið 2010
var vatnsorkuhlutfallið komið niður
í 41% og kolahlutfallið hafði þá
aukist í 51%. Árið 2013 var hlutfall
vatnsorkunnar komið í 36% og kolin
stóðu þá fyrir 54% framleiðslunnar.
Á árinu 2014 var vatnsorkuhlutfall-
ið komið niður í 31% og kolahlut-
falið hafði aukist í 58%. Enn seig á
ógæfuhliðina á árinu 2015. Þá var
hlutfall vatnsorku við framleiðslu á
áli í heiminum komið niður í 30%
og hlutfall kola komið upp í 59%. Á
Íslandi hefur hlutfall vatnsorkunnar
í álframleiðslunni ekkert breyst og
er enn 100%.
Á þriðja hundrað álvera
Ef litið er nánar á álverin, þá voru
starfrækt um 266 álver í heiminum
þegar best lét. Þar af voru um 138 í
Kína og 4 í Þýskalandi. Búið er að
loka að minnsta kosti 20 álverum í
heiminum alfarið eða tímabundið.
Það eru því líklega enn starfandi
eitthvað á þriðja hundrað álvera í
heiminum. Stór hluti þeirra notast
við raforku frá kolaorkuverum eða
orkuverum sem brenna olíu og gasi.
Loftmengun frá þessum álverum er
mjög mikil og þá á eftir að ræða mun
orkufrekari framleiðslu á stáli og
öðrum málmum.
114 stálbræðslur
Á árinu 2019 voru starfræktar 114
stórar stálbræðslur í heiminum og 41
af þeim voru hver um sig að fram-
leiða meira en 10 milljón tonn af
stáli á ári. Þessar stærstu stálbræðslur
voru að framleiða samtals 1.869
milljón tonn af stáli árið 2019. Það
er vert í þessu samhengi að hugsa til
þess að stálframleiðsla og viðskipti
með stál í gegnum Evrópska kola og
stálbandalagið ECSC sem stofnað
var 1951, var einmitt grunnurinn að
Rómarsáttmálanum 1957 og stofnun
Evrópusambandsins. Um 60 árum
síðar virðast menn hafa áttað sig á
hvaða afleiðingar mengun af þessum
viðskiptum hefur haft. Trúlega þykir
mörgum samt umhugsunarvert í ljósi
sögunnar, að þetta gamla stál- og
kolaviðskiptabandalag sem búið er
að njóta góðs af þessum viðskiptum
allan tímann, telji sig þess umkomið
í dag að skipa öðrum þjóðum hvernig
þær eigi að haga sér í loftslags-
málum.

Bræðsla á stáli útheimtir
mun meiri orku en álbræðsla
Stál er ekki framleitt með raf-
greiningu eins og ál, heldur þarf
öflugan hitagjafa til að bræða málm-
grýtið. Vissulega er hægt að nota raf-
orku til að bræða stál, en áhrifarík-
asta, einfaldasta og ódýrasta leiðin
hefur þó verið að nota kol.
Kínverjar eru langöflugastir í
framleiðslu á stáli og 22 stálbræðslu-
fyrirtæki í Kína framleiða meira en
10 milljón tonna á ári og þar fyrir
utan eru 8 stálfyrirtæki með fram-
leiðslu undir 10 milljón tonnum.
Einn stærsti stálframleiðandi heims
er hins vegar með höfuðstöðv-
ar í Essen í Þýskalandi, en það er
ThyssenKrupp AG. Árið 2015 var
það skráð tíunda stærsta stálfram-
leiðslufyrirtæki heims. Það er með
starfsstöðvar á 670 stöðum víða um
heim, 56.000 starfsmenn og selur
vörur fyrir um 11 milljarða evra á
ári og er með margvíslega aðra fram-
leiðslu en stál. Það er með 9 verk-
smiðjur í Þýskalandi, eina í Belgíu,
eina í Sviss, eina í Frakklandi og eina
á Spáni.
Stálbræðslur sem nota
kol losa margfalt meira af CO2
en álverin á Íslandi

Til að bræða stál, sem er blanda af
járni og kolefni, þarf mikla orku,
en bræðslumark járns er um 1.538
gráður á Celsíus (°C). Til saman-
burðar er bræðslumark á áli rétt
rúmar 660°C. Það þarf því 2,3
sinnum meiri hitaorku til að bræða
járn en ál. Gróflega mætti því segja
að stálbræðslur með sömu afkasta-
getu og álverin á Íslandi, en nota kol
við framleiðsluna, losi 18,64 sinnum
meira af CO2. Það gerir 29,8 milljón
tonn af CO2, en ekki 1,6 milljónir
tonna eins og íslensku álverin. Því
er kannski ekki skrítið að Þýskaland
sé samkvæmt tölum Eurostat að losa
888,7 milljónir tonna af CO2 ígildum
á ári. Samt halda stjórnmálamenn,
sem vilja láta taka sig alvarlega í
loftslagsumræðunni, því statt og
stöðugt fram að Íslendingar losi
meira af CO2 út í andrúmsloftið en
Þjóðverjar. Þau „sannindi“ fá menn
út með því að nota höfðatöluað-
ferðina. Sú niðurstaða virðist síðan
notuð til að hamra inn sektarkennd
hjá íslensku þjóðinni.
Lely Center Ísland
Reykjavík: Krókháls 5f – Sími 414 0000 – www.vbl.is
Akureyri: Óðinsnes 2 – Sími 464 8600
ZETOR
VARAHLUTIR
Essen en var stofnað í Düsseldorf
árið 1985. Fyrirtækið keypti sig inn
í áliðnaðinn 1993 með kaupum á
endurvinnslufyrirtækinu Aluminium
und die Aluminium Recycling AG
og úr varð fyrirtækið Aluminium
Recycling GmbH. Árið 1994 keypti
Trimnet álverksmiðju AluSuisse í
Essen í Þýskalandi. Árið 2001
voru síðan keypt málmsteypufyr-
irtæki í Harzgerode og Sömmerda
sem tengdi félagið inn í bílaiðnað-
inn. Þá var málmendurvinnslan í
Harzgerode aukin í 40.000 tonn á
ári.
Trimnet endurræsti rafgreiningar-
verksmiðju álvers í Hamborg á
árunum 2006-2007, en þar var
framleiðslugetan 130.000 tonn.
Fyrirtækið keypti auk þess álver
í Saint-Jean-de-Maurienne og
Castelsarrasin í Frakklandi af Rio
Tinto Alcan árið 2013. Síðan keypti
Trimnet álver Voerdal Aluminium
GmbH í Þýskalandi árið 2014. Þar
er framleiðslugetan 90.000 tonna
á ári. Þá rann bíladeild Trimnet
inn í sameiginlegt fyrirtæki Bohai
Automotive Systems Co., Ltd. og
úr því varð til BOHAI TRIMET
Automotive.
Viljayfirlýsing stóriðju vera
um niðurdælingu í jörðu
á koltvísýringi
Fyrir utan tilraunir sem nú eru gerðar
með nýjar aðferðir við bræðslu
á súráli, þá hafa álverin á Íslandi
markvisst verið að leita leiða til að
hreinsa koltvísýring úr afgasi verk-
smiðjanna. Þannig skrifuðu álver og
aðrar stórar málmbræðslur á Íslandi
undir viljayfirlýsingu í ráðherrabú-
staðnum 18. júní á þessu ári ásamt
forsætis ráðherra, iðnaðarráðherra
og umhverfis ráðherra, um að taka
þátt í þróun verkefnis um niðurdæl-
ingu kolefnis eða gas í grjót sem
tilraunir hafa verið gerðar með við
Hellisheiðarvirkjun. Markmiðið er
að rannsaka hvort það geti verið
raunhæfur kostur í álframleiðslu og
kísilframleiðslu að dæla niður því
sem losnar við álframleiðsluna með
svipuðum hætti og þar er gert með
aðferð sem kölluð er „CarbFix“.
CarbFix“ aðferð
Orkuveitu Reykjavíkur
Orkuveita Reykjavíkur hefur þróað
„CarbFix“ aðferðina í samstarfi við
Háskóla Íslands og erlenda aðila
frá árinu 2007. Aðferðin felst í því
að CO2 er fangað úr jarðhitagufu,
gasið leyst upp í vatni undir þrýstingi
og vatninu dælt niður á 500-800 m
dýpi í basaltjarðlög, þar sem CO2
binst varanlega í berggrunninum
í formi steinda. Orka náttúrunnar,
dótturfélag OR, hefur nú rekið loft-
hreinsistöð og niðurdælingu við
Hellisheiðarvirkjun samfellt í 5 ár
með góðum árangri.
Undir þessa viljayfirlýsingu rit-
uðu Katrín Jakobsdóttir for sætis-
ráðherra, Guðmundur Ingi Guð-
brandsson umhverfis- og auð linda-
ráðherra, Þórdís Kolbrún Reyk fjörð
Gylfadóttir ferðamála-, iðnaðar- og
nýsköpunarráðherra, Lilja Dögg
Alfreðsdóttir mennta- og menn-
ingarmálaráðherra og forstjórar og
fulltrúar Orkuveitu Reykjavíkur,
Elkem, Fjarðaáls, Rio Tinto á Íslandi
og Norðuráls. Jafnframt stóð þá til
að fulltrúar PCC á Bakka undirrituðu
yfirlýsinguna síðar.
Ef öll áform álrisanna ganga eftir
þá virðist afar bjart yfir stóriðju á
Íslandi með tilliti til loftslagsmála.
Mætti kannski fara að líkja þeim við
heilsulindir ef menn horfa framhjá
því hvernig hráefnið til framleiðsl-
unnar, báxíð sem nefnt hefur verið
súrál á íslensku, er unnið í námum
í Ástralíu og víðar um heim. Sú
vinnsla þykir ekki sérlega umhverfi-
svæn.
Spurningin verður þá kannski
líka hvað Íslendingar fái þá fyrir
sinn snúð í kolefnishagkerfinu þegar
álverin hér fara að dæla súrefni út
í andrúmsloftið í stórum stíl í stað
koltvísýrings.
Kolaorkuknúin álver losa áttfalt
meira af CO2 en álverin á Íslandi
Nýting orkugjafa við álframleiðslu frá 1980 til 2015
Ár Vatnsafl Kol Jarðgas Kjarnorka Olía
1980 51% 28% 8% 6% 10%
1990 56% 34% 4% 5% 1%
2000 46% 40% 8% 5% 0,70%
2010 41% 51% 5% 2% <0,1%
2013 36% 54% 8% 1% <0,1%
2014 31% 58% 10% 1% <0,1%
2015 30% 59% 9% 2% 0,03%
Heimildir: SAMÁL - IAI (2015)
Orkugjafi
Mengun lofts vegna starfsemi manna er hnattrænt vandamál en ekki staðbundið eins og ætla mætti út frá reiknistuðlum
sem mikið eru notaðir í loftslagsumræðunni. Líkt og meirihluti álvera heimsins notast stálbræðslur að stórum hluta
við brennslu kola í sinni framleiðslu. Auk þess þurfa stálbræðslurnar mun meiri orku til að framleiða hvert tonn af
stáli en álver. Á árinu 2019 voru framleidd tæplega 1,9 milljarðar tonna af stáli í heiminum. Mynd / NALCO