Bændablaðið - 17.12.2020, Qupperneq 71

Bændablaðið | Fimmtudagur 17. desember 2020 71
Vörumst villuljós
Fyrir nokkru skrifaði formaður
Miðflokksins grein í Bændablaðið
sem snerist um greiningu og
lausnir á stöðu landbúnaðarins.
Hann greinir réttilega að á Íslandi
séu blikur á lofti og hafi verið um
nokkra hríð í landbúnaðarmálum.
Á hinn bóginn er greiningin
í meginþáttum röng. Honum
yfirsjást atriði sem skipta sköpum
þegar um það er að tefla að
koma á framfæri tillögum um
raunverulegar úrbætur og lausnir
sem duga.
Spurningin sem svara þarf fyrst
er þessi: Hvað skiptir höfuðmáli
þegar reynt er að skilja þróun
landbúnaðarins hér á landi síðustu
ár? Sá sem veit ekki hvar hann er
veit heldur ekki hvert hann á að
halda. Þegar við höfum skilgreint
hvar við erum stödd á raunsannan
hátt getum við hafist handa við að
marka stefnuna á framtíðarbraut.
Síðan er ekki úr vegi að nefna
nokkur villuljós sem formaður
Miðflokksins hefur veifað í
landbúnaðarmálum og hafa leitt
bændur af leið.
Linnulausar tækniframfarir
Fyrir rúmum sextíu árum birti
Bandaríkjamaðurinn Willard
Cochrane grein sem lýsti þróun
landbúnaðar á þeim tíma. Þar er því
ferli lýst sem við sjáum greinilega
að hefur átt sér stað hér á landi ef
við horfum til lengri tíma en eins
kjörtímabils:
Tækniþróun veldur því að
framleiðslukostnaður lækkar.
Hugvitssamir bændur taka þessa
tækni upp og í kjölfarið hagnast þeir.
Eftir því sem fleiri bændur fylgja í
kjölfarið lækkar verð á afurðum
þeirra. Þeir bændur sem ekki geta
fylgt á eftir eiga þann kost að hætta
búskap eða vinna utan búsins til þess
að viðhalda tekjum sínum. Svona
gengur þessi hringur ár eftir ár.
Dráttarvélar, súgþurrkun, rúlluvélar,
stæðuverkun, mjaltagryfjur, mjalta­
þjónar, nákvæmnisbúskapur.
Tækni framfarirnar eru linnulausar.
Á síðustu þrjátíu árum hefur
framleiðni í mjólkurframleiðslu
aukist þannig að þriðjungur bænda
framleiðir helmingi meiri mjólk,
með fimmtungi færri kúm. Í
sauðfjárrækt hafa ekki verið sömu
tækifæri til afkastaaukningar.
Samkeppnisstaða hennar hefur
þar af leiðandi versnað sífellt
gagnvart þeim tegundum kjöts sem
hún keppir við. Þetta höfum við
fyrir augum meðal annars í miklu
framboði af verksmiðjuframleiddu
svína­ og kjúklingakjöti. Auðvitað
er hægt að ná árangri með því
að rækta sérstöðu og einstök
gæði lamba sem beitt er úti í
guðsgrænni náttúru Íslands. En það
dugir skammt vegna takmarkaðs
markaðar innanlands og samkeppni
við aðra sauðfjárræktendur
á alþjóðamarkaði. Því hafa
fjölmargir sauðfjárbændur tekið
til við hliðarbúgreinar til þess að
viðhalda heimilistekjum sínum.
Þetta er staðan og henni verður
ekki haggað svo glatt. Þetta eru hjól
tímans sem snúast hratt og munu
ekki stöðvast. Við hljótum því að
spyrja okkur hvað við ætlum að
gera til þess að verja það sem máli
skiptir, samfélögin í dreifbýlinu,
menninguna og tækifærin?
Innlent fúsk til vandræða
En áður en ég hef þá sálma, þá
langar mig til þess að eyða örfáum
orðum í þá mynd sem formaður
Miðflokksins bregður upp af
orsökunum fyrir núverandi stöðu.
Fyrst nefnir hann eftirlitsiðnaðinn
og þar hefur hann nokkuð til síns
máls. Sjálfur man ég vel eftir því
að fá alls kyns eftirlit í heimsókn
á árunum sem ég var bóndi. En
fyrrverandi forsætisráðherra
gleymir því að það var í hans tíð
sem einhverjar mest íþyngjandi
reglugerðirnar á þessu sviði voru
settar. Reglugerðirnar um aðbúnað
voru ekki sendar frá Brussel.
Samantekið fyrir alla búfjárstofna
hafa þessar reglugerðir í för með
sér kostnað sem nemur sennilega
eitthvað á þriðja tug milljarða. Það
var ekki Evrópusambandið sem
fyrirskipaði þennan kostnaðarauka,
heldur Alþingi Íslendinga og
stjórnvöld þessa tíma. Ráðuneyti
Sigmundar Davíðs.
Þá nefnir hann einnig tolla­
samninginn hinn vonda. Sem
einnig er alíslenskt fúsk, þar sem
menn sömdu um geysilega miklar
heimildir til þess að flytja út lítið
unnar vörur, heila lambaskrokka og
skyr (ásamt svínakjöti sem hlýtur
að hafa verið einhvers konar grín).
Gegn því að gefa eftir stærðarinnar
hluta af innlenda markaðinum,
því mikilvægasta sem íslenskur
landbúnaður hefur. Þetta var gert án
nokkurra greininga á því hvaða áhrif
samningurinn gæti haft. Raunin er
sú að í dag nýtum við brot af þessum
heimildum meðan innflutningurinn
er verulegur og hefur haft mikil áhrif
á innlenda framleiðendur. Það er
ekki nóg með að samningurinn sem
ráðuneyti Sigmundar Davíðs gerði
sé afleitur, nokkurn veginn sama
hvernig litið er á hann, heldur er
endurskoðunarákvæði hans jafnvel
verra. Þar er það orðað á þann veg
að samningurinn skuli stækkaður!
Fleiri atriði væri hægt að
tína til. Þannig var hvatning
ríkisstjórnar Sigmundar Davíðs til
að auka framleiðslu á lambakjöti
á árunum 2013­2015, með því að
hækka ásetningshlutfall og fleira.
Þetta leiddi til þess að afkoma
sláturleyfishafa varð háðari
erlendum mörkuðum og gengi
krónunnar. Í kjölfarið hrundi svo
verð á lambakjöti til bænda og hægt
gengur að ná því upp á nýjan leik.
Fleiri stoðir undir búsetu
En aftur að raunverulegum lausnum.
Þær hljóta að vera þær að reyna
ekki að vinna gegn hjóli tímans,
heldur með því. Áskorunin núna
snýst ekki um stærðarhagkvæmni,
heldur breiddarhagkvæmni.
Skjóta þarf fleiri stoðum undir
búsetu í dreifbýli. Tækifæri eru
til framleiðslu á fleiri tegundum
matvæla en til þess þarf markvissan
stuðning á rétta staði. Skynsamleg
landbúnaðarstefna einblínir ekki
eingöngu á þær stoðir sem fyrir eru
heldur leitast við að fjölga þeim.
Stóll á tveimur fótum er valtur.
Til þess að hægt sé að snúa
við blaðinu þarf nýja sýn. Það
þarf örugga forystu meðal bænda
og á vettvangi stjórnmálanna.
Í bændaforystunni hefur orðið
mikil endurnýjun á síðustu
árum. En slík endurnýjun hefur
verið í minna mæli á vettvangi
stjórnmálanna. Þar er boðið upp á
sömu gylliboðin og vanalega. Það
er varpað upp óraunsærri mynd af
glanskenndri fortíð sem aldrei var
og lofað að koma gamla tímanum
á að nýju eftir næstu kosningar. Á
stjórnmálasviðinu þarf einfaldlega
að krefjast meiri þekkingar á
málefnum landbúnaðarins en
verið hefur í seinni tíð. Einnig
þarf að snúa af þeirri braut í gerð
viðskiptasamninga sem mörkuð
var í tíð Sjálfstæðisflokks og
Framsóknar fyrir hrun og sem var
svo fram haldið með endurnýjuðu
samstarfi þessara flokka eftir hrun.
Nóg er tjónið orðið af þeirri vegferð.
Kári Gautason
Höfundur er
búfjárerfðafræðingur
Kári Gautason.
LESENDABÁS
KLETTUR / SALA OG ÞJÓNUSTA / KLETTAGARÐAR 8-10
104 REYKJAVÍK / 590 5100 / klettur.is
SETTU TÆKIN ÞÍN
Á NEGLD DEKK

Maxam dekkin eru hagkvæmur kostur
og hafa reynst vel við krefjandi aðstæður.

Þú færð Best Grip
naglana hjá okkur

jardir.is
Iðnaðarhampur er afar marg­
slungin planta sem hefur oft
verið á milli tannanna á fólki.
Algengt er að fólk hafi illan
bifur á henni vegna þess að
henni er oft ruglað saman við
hamp sem ræktaður er í þeim
tilgangi að framleiða vímuefni.
Báðar þessar hampplöntur
tilheyra sömu fjölskyldu en
iðnaðarhampinn er ekki hægt
að nota til vímuefnaframleiðslu
af neinu tagi.
Iðnaðarhampur var hagnýttur
um aldaraðir í ýmsum tilgangi
en féll í ónáð sökum þessarar
tengingar. Nú er fólk að
enduruppgötva þessa fjölhæfu
plöntu og fyrstu skref gefa
væntingar um spennandi framhald.
Í verkefninu FutureKitchen
sem leitt er af Matís með styrk
frá evrópska samkeppnissjóðnum
EIT Food eru notkunarmöguleikar
iðnaðarhampsins skoðaðir og þeim
miðlað áfram á myndbandsformi.
Gömul kínversk goðsögn ku segja
af því að í árdaga hafi Guðirnir
gefið mannkyni eina plöntu sem
uppfyllt gæti allar þeirra þarfir,
þá plöntu sem nú er kölluð
iðnaðarhampur. Plantan er líka
merkileg fyrir margra hluta sakir.
Mögulegt er að nýta svo til alla
hluta plöntunnar svo ekkert fer
til spillis. Hún vex hratt, hefur
góð áhrif á umhverfi sitt og hægt
er að nýta hana til að búa til
fjölbreytta hluti á borð við plast,
pappír, rafhlöður, byggingarefni,
snyrtivörur og fatnað.
Einnig má nýta hana í
margvíslega matvælaframleiðslu
þar sem hún er bæði bragðgóð og
næringarrík. Stilkinn og ræturnar
má nota sem hráefni í iðnaði,
en fræin, blómin og laufin eru
æt. Hamplauf eru rík af járni,
sinki, kalíum, magnesíum og
fosfór, en hampfræ eru frábær
uppspretta af fjölómettaðri fitu,
próteini, E-vítamíni og ýmsum
nauðsynlegum steinefnum.
Mögulegt er að rækta
iðnaðarhamp á Íslandi og hefur
það færst töluvert í aukana
á undanförnum árum. Pálmi
Einarsson og Oddný Anna
Björnsdóttir í Gautavík í Berufirði
eru meðal þeirra bænda sem telja
mætti til frumkvöðla í hamprækt
og sjá mikla möguleika í ræktun
plöntunnar. Þau hafa prófað sig
áfram með alls kyns framleiðslu
úr flestum hlutum plöntunnar
og telja að í þessu felist miklir
möguleikar til aukinnar sjálfbærni
hér á landi.
Í Hallormsstaðaskóla stunda
nemendur nám í sjálfbærni,
ýmist með áherslu á sköpun og
matarfræði eða textílvinnslu. Þar
hafa möguleikar hampsins verið
kannaðir en nemendur hafa til
dæmis galdrað fram nýstárlega
rétti á borð við hamp pasta, hamp
tahini (hampini) og hamp latté.
Einnig hafa nemendurnir þróað
alls kyns snyrtivörur, smyrsl,
fataliti og efni til textílhönnunar
sem unnið er frá grunni úr
plöntunni svo eitthvað sé nefnt.
Myndböndin úr FutureKitchen
myndbandaröðinni má nálgast
hér: https://www.youtube.com/
playlist?list=PLZGs8XSSa2cL_
rQKVzGfnGr0euQn34i5Y
/Matís
Iðnaðarhampur – ein planta sem
uppfyllir allar þarfir mannkyns?
Bænda