Morgunblaðið - 25.06.2020, Síða 34

SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Verð á vörum og þjónustu áÍslandi er á nær öllumsviðum yfir meðaltali verð-lags í löndum Evrópusam-
bandsins. Eina undantekningin er á
sviði net- og farsímaþjónustu. Þetta
kemur fram í nýbirtri samantekt á
vef Hagstofu Evrópu (Eurostat).
Miðað er við upplýsingar frá síðasta
ári.
Fram kemur að matarverð hér á
landi er 41,3 prósentum hærra en að
meðaltali í aðildarríkjum Evrópu-
sambandsins sem eru 27 (EU27).
Áfengi og tóbak er 112,5 prósentum
hærra en í EU27. Fatnaður og skór
eru 38,5 prósent hærri. Húsnæðis-
kostnaður er 50,2 prósentum hærri.
Húsgögn og gólfefni eru 14,6 pró-
sentum dýrari. Kostnaður við einka-
bíla er 21,4 prósentum hærri. Al-
menningssamgöngur eru 44,7
prósentum hærri. Líkamsrækt og
aðgangur að söfnum eru 57,8 pró-
sentum hærri. Hótel- og veitinga-
þjónusta er 76,4 prósentum hærri.
Og þá er það undantekningin frá
reglunni: Fjarskipti, en þar er eink-
um átt við net- og farsímaþjónustu,
eru 0,5 prósentum lægri en að með-
altali í löndum Evrópusambandsins.
Sannarlega tilefni fyrir íslenska
neytendur til að hrópa húrra fyrir
því!
Fyrir ári birti Morgunblaðið sams
konar upplýsingar frá Eurostat. Þær
voru miðaðar við árið 2018 og leiddu í
ljós að verðlag hér á landi var 56 pró-
sentum hærra en meðaltalið í ríkjum
ESB. Næstu lönd á eftir Íslandi í
upptalningu Eurostat voru Sviss, 52
prósent, Noregur 48 prósent, Dan-
mörk 38 prósent og Írland 27 pró-
sent, en öll Norðurlöndin eru meðal
tíu efstu. Verðlag hér var þá hærra
en ESB-meðaltal í öllum flokkum.
Margvíslegar skýringar
Ekkert er fjallað um ástæður fyrir
hinu mismunandi verðlagi í lönd-
unum á vef Eurostat. Hár flutnings-
kostnaður hingað „norður á hjara
veraldar“ eins og það er stundum
orðað, er oft nefndur í umræðum um
þessi mál hér á landi.
Eftir umfjöllun Morgunblaðsins í
fyrra leitaði RÚV skýringa á mis-
muninum hjá Henný Hinz, hagfræð-
ingi hjá Alþýðusambandi Íslands.
Hún sagði að samhengi væri á milli
verðlags og lífskjara í svona saman-
burði – það haldist í hendur að lífs-
kjör séu góð og verðlag sé hátt.
Óskastaðan væri því að verðlag væri
sanngjarnt en ekki lágt. Hún benti
einnig á að Ísland væri fámennt sam-
félag og þar af leiðandi takmarkaðri
samkeppni hérlendis en á stærri
mörkuðum. Þá sagði hún að opinber
verndarstefna í landbúnaði, svo sem
verndartollar, hefði áhrif á verð á
matvöru. Slíkt tíðkist hér á landi, en
einnig til dæmis í Sviss og Noregi, en
þau ríki skipa einnig efstu sætin á
listanum. Því þurfi að tryggja að
samkeppni á mörkuðum sé virk og
eftirlit með henni gott. Einnig þurfi
að tryggja neytendavernd. Í því sam-
hengi gætum við í mörgum tilvikum
gert betur.
Í Morgunblaðinu var haft eftir
Bjarka Karlssyni, formanni Neyt-
endasamtakanna, að gera þyrfti tvo
fyrirvara þegar um verðlag ræddi.
Til að mynda þurfi að setja þetta í
samhengi við laun, en Íslendingar
væru með einna hæstu meðallaunin í
Evrópu. Auk þess væri verðbólga
lykilatriði í þessu samhengi. Væri
henni ekki haldið í skefjum yrði mis-
ræmi milli launa og verðlags.
Verðlag hér vel yfir
meðaltali innan ESB
Verðlag á Íslandi í samanburði við ESB- og EES-lönd
Fatnaður
35% dýrari
Matvörur
41% dýrari
Alm.samgöngur
45% dýrari
Húsnæði
50% dýrara
Áfengi og tóbak
113% dýrara
Fjarskipti Einkabílar Fatnaður
og skór
Matvörur Almennings-
samgöngur
Húsnæðis-
kostnaður
Hótel og
veitingastaðir
Áfengi
og tóbak
#1. Grikkland
#2. Spánn
#3. Belgía
#1. Danmörk
#2. Noregur
#3. Ísland
#1. Ísland
#2. Danmörk
#3. Noregur
#1. Sviss
#2. Noregur
#3. Ísland
#1. Noregur
#2. Holland
#3. Ísland
#1. Sviss
#2. Írland
#3. Bretland
#1. Ísland
#2. Noregur
#3. Sviss
#1. Noregur
#2. Ísland
#3. Írland
AB 31108
5 HLEMMUR
+21%
-0,5%
+39% +41%
+45%
+50%
+76%
+113%
#18 #3 #1 #3 #3 #7 #1 #2
Dýrustu löndin:
Fjarskipti, sími og internet
0,5% ódýrari en meðaltal
Heimild: Eurostat
34
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. JÚNÍ 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ása Jóhann-esdóttir,fram-
kvæmdastjóri
Stoðar, sem er
fyrirtæki á heil-
brigðissviði og
býður upp á fjölbreytta þjón-
ustu og stoð- og hjálpartæki,
var í viðtali við Viðskiptamogg-
ann í gær. Þar var hún spurð út
í kosti og galla við rekstrar-
umhverfið og gaf svar sem full
ástæða er til að vekja athygli á:
„Útgjöld til heilbrigðis-
þjónustu fara stigvaxandi á Ís-
landi. Mikilvægi þjónustunnar
er öllum ljóst. Með hækkandi
aldri þjóðarinnar er mikill út-
gjaldaauki fyrirsjáanlegur.
Ekki viljum við auka skatta og
ekki viljum við útgjaldaaukn-
ingu á einstaklinga svo það
verður að hagræða í heil-
brigðiskerfinu án þess þó að
fórna gæðum. Þetta er verk-
efnið fram undan og það verð-
um við að gera í sameiningu.
Nýta okkur tæknina og finna
lausnir. Það sé ég sem kost
rekstrarumhverfisins að vegna
fæðar okkar verðum við í sam-
einingu að finna lausn. Á móti
kemur að það óöryggi fylgir að
þurfa að reiða sig á samninga
Sjúkratrygginga Íslands sem
hafa valdið til að velja og hafna.
Ef til vill væri meira réttlæti
fólgið í því að fjármagn fylgdi
einstaklingnum og hann hefði
frelsi til að velja. Skjólstæð-
ingurinn er aðal-
atriðið og fjár-
magnið þarf að
þjóna honum.“
Útgjöld til heil-
brigðismála hafa
hækkað mikið á
liðnum árum, ólíkt því sem
stundum mætti ætla af um-
ræðunni. Engu að síður er
veruleg þörf sögð fyrir aukið fé
til málaflokksins. Þá er ekki
vafi að þörfin fyrir þjónustuna
mun aukast áfram með hækk-
andi aldri, eins og Ása bendir á.
Sú „lausn“ sem oftast er
bent á og sú leið sem jafnan er
valin er að verja meira fé til
málaflokksins. Sú leið er raun-
ar ekki bara farin til að leysa
vanda heilbrigðiskerfisins
heldur einnig ýmissa annarra
málaflokka þegar hægt væri að
hugsa mál upp á nýtt og finna
leiðir til að veita jafn góða eða
betri þjónustu fyrir minna fé.
Á Íslandi eru skattar háir og
það er hárrétt ábending hjá
Ásu að Íslendingar vilja ekki
hærri skatta. Þess vegna verða
þeir sem fara með stjórn heil-
brigðismála að breyta afstöðu
sinni til þess hvernig skattfé er
varið. Ef einkaaðilar geta boðið
hagkvæmari lausnir en hið
opinbera, og sú er iðulega
raunin, þá á að nýta þau tæki-
færi sem í því felast og byggja
kerfið upp á þann hátt að þetta
sé mögulegt á sem flestum
sviðum.
Fordómar í garð
einkarekstrar
á heilbrigðissviði
verða að víkja }
Einkaframtakið þarf
að fá að njóta sín víðar
Góð hefð er aðljúka þingi að
vori með „eldhús-
degi“. Sumum þyk-
ir að glansinn sé
farinn af þeim
degi. Þannig segir
Styrmir Gunnars-
son í gær að „eldhúsdags-
umræður á Alþingi virðast
verða stöðugt innihaldslausari.
Þetta er tilfinning, sem hefur
orðið æ sterkari seinni árin.
Stundum er ástæðan sú, að það
er um lítið að tala. Það á þó
ekki við nú. Við stöndum sem
þjóð frammi fyrir risavaxnari
verkefnum í rekstri þjóðarbús-
ins en í langan tíma.
Hvað getur valdið því, að sá
veruleiki endurspeglaðist ekki
í umræðunum á Alþingi í gær-
kvöldi? Er tilhneigingin til að
halda aftur af þingmönnum hjá
forystusveitum flokkanna að
ágerast eða hafa þingmenn ein-
faldlega ekkert að segja? Það
er alvarlegt mál í lýðræðisríki,
ef þingmenn þora ekki að tala
af ótta við að því verði illa tekið
af forystusveitum flokkanna.
En kannski er það enn alvar-
legra ef á Alþingi
velst fólk, sem hef-
ur einfaldlega eng-
an áhuga á þjóð-
félagsumbótum og
hefur þess vegna
ekkert fram að
færa.“
Ein skýring þessa sem
Styrmir nefnir gæti verið sú að
þessar umræður eru ekki leng-
ur nýnæmi. Áhugasamir hafa
aðgang að umræðum í þinginu,
bæði frá þingsalnum og eins
frá opnum nefndarfundum. Því
hefur áhorf og hlustun „eld-
húss“ dregist mjög saman.
Yngri menn en Styrmir muna
eftir því að útvarp frá Alþingi
taldist tíðindi. Stefnuræða for-
sætisráðherra í upphafi og eld-
húsdagur í lok kölluðu á at-
hygli, Stórfjölskyldan kom
saman (sumir spariklæddir!) til
að hlusta. Það er liðin tíð. Fólk
skynjar og að það flýtur undan
valdi stjórnmálamanna. Þeir fá
lögin send að utan og er bannað
að breyta. Stór hluti valdsins
er að auki fluttur á hæpnum
forsendum til manna án
ábyrgðar.
Það er rétt að vægi
og virðing eldhús-
dags hefur minnkað.
En kemur það á
óvart?}
Því að leggja eyru við?
A
lþingi hefur líklega aldrei eða
a.m.k. ekki oft setið jafn lengi
fram að forsetakosningum og nú.
Þetta þing hefur verið óvenjulegt
vegna kórónuveirufaraldursins
sem herjað hefur á heimsbyggðina og setti
mark sitt á þingstörfin líkt og allt samfélagið.
Undanfarið hefur á Alþingi farið fram umræða
um samgöngumál þar sem í raun fjögur mál
eru undir. Samgönguáætlanir til 5 og 15 ára,
stofnun opinbers hlutafélags vegna samgöngu-
sáttmála á höfuðborgarsvæðinu og frumvarp
um samvinnuverkefni eða svokallað „public
private partnership“.
Einhverjir hafa pirrað sig á því að við í Mið-
flokknum höfum rætt þessi mál í þaula en það
höfum við ekki gert að gamni okkar heldur
vegna þess að við teljum það nauðsynlegt og
beinlínis skyldu okkar gagnvart skattgreiðendum þessa
lands. Það er alltaf hægt að deila um forgangsröðun fram-
kvæmda í samgöngumálum enda um takmarkaða fjár-
muni að ræða sem veittir eru til þess málaflokks. Fram
kemur í gögnum með samgönguáætlununum að fram-
kvæmdaþörfin í vegakerfinu sé metin á fjögur hundruð
milljarða króna og þá er ekki talinn með sá kostnaður
sem verður til á tíma áætlananna.
Á sama tíma og þetta liggur fyrir ætlar meirihluti Al-
þingis að skuldbinda ríkissjóð til að greiða a.m.k. eitt
hundrað og fimm milljarða króna í verkefni tengd sk.
samgöngusáttmála.
Það sem við höfum gagnrýnt sérstaklega er að ekki
liggja fyrir upplýsingar um meðferð ýmissa mála tengdra
sáttmálanum og opinbera hlutafélaginu.
Meðal þess sem ekki hefur legið fyrir er
endanlegur kostnaður, hvernig ábyrgð á
framúrkeyrslu verður dreift, að sveitarfélögin
tryggi skipulagslegan framgang annarra
verkefna, hvernig skipting eigna verður eftir
framkvæmdir, hvernig rekstrakostnaður
skiptist o.fl. Það er algerlega ótrúlegt að ríkis-
stjórnarflokkarnir skuli telja það eðlilegt að
fara í slíkan leiðangur með svo margt óljóst.
það er í raun óábyrgt að ætla að skilja það eft-
ir sem seinni tíma mál að taka á svo stórum
málum.
Það er óábyrgt því þegar illa fer, ég segi
þegar illa fer því þetta verkefni mun fara
langt fram úr áætlunum, verður reikning-
urinn sendur skattgreiðendum. Þeir fjár-
munir sem þá þarf að setja í þetta óljósa verk-
efni verða ekki nýttir í annað s.s. aðrar
samgönguframkvæmdir, byggingu hjúkrunarheimila, efl-
ingu löggæslu eða annað sem útgjöld ríkissjóðs fara í.
Þessa forgangsröðun þurfa þingmenn stjórnarflokk-
anna að skýra og taka ábyrgð á. Þegar þetta er ritað
standa yfir samningar um þinglok. Í þeim viðræðum ger-
um við Miðflokksmenn kröfu um að hlutverk og skyldur
ríkissjóð verði skýrðar áður en málið verður endanlega
afgreitt. Alþingi getur ekki afgreitt frá sér málið án þess
að skyldur ríkissjóðs séu skýrðar, slíkt væri ábyrgðar-
laust.
Gunnar Bragi
Sveinsson
Pistill
Samgöngumál rædd í þaula
Höfundur er þingmaður Suðvesturkjördæmis og varafor-
maður Miðflokksins. gunnarbragi@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen