Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2016, Qupperneq 20

19KRISTJÁN ELDJÁRN: 100 ÁRA MINNING
hérlendis sem verða tímasettar til landnámsaldar. Þessi rannsókn Kristjáns
á Klaufanesrústinni var af vandvirkni gerð og teikningar og lýsingar eftir
nákvæmum mælingum. Þarna vildi Kristján telja að Klaufi hefði búið.
Ekkert mælir á móti því, þótt fræðimenn telji nú Svarfdæla sögu nokkuð
hæpna sagnfræðilega heimild, en Kristján taldi skálann hafa verið byggðan
um 950 eftir reiknuðu tímatali sögunnar og ekkert mælir á móti því.
Síðan þessi rannsókn var gerð eru liðin nær 80 ár og hefur aðferðafræði og
túlkunargeta fornleifafræðinga tekið stórfelldum stakkaskiptum síðan. Það
eru ekki sízt náttúruvísindin, hinar afarnákvæmu efnagreiningar jarðlaga
og hvers kyns sýna úr jarðvegi og af leifum manna og dýra, sem hafa nánast
opnað fornleifafræðinni nýjan heim svo að ævintýri er líkast. Nú geta
vísindamenn jafnvel séð við hvaða náttúruleg skilyrði fornmenn ólust upp
og fengið vísbendingar um á hvaða landsvæði. Lengi vel voru öskulagafræði
og kolefnisgreiningar nær einu hjálpargreinar frá náttúruvísindunum,
kolefnisgreiningar þó framan af taldar nokkuð ónákvæmar og niðurstöður
umdeildar. Því var minna hirt um sýnatökur við rannsóknir og alls ekki
allt tekið til handargagns sem kom upp við fornleifagröft; helzt aðeins það
sem virtist gefa einhverja vitneskju um líf fólks eða menningu fyrr á tíð.
Menn voru ekki svo aðgætnir að halda til haga sýnum eða taka til hirðu
jafnvel sumt það sem mannaverk sáust á, og var svo lengi síðar.
Víðar bar Kristján niður á þessum fyrstu rannsóknarárum sínum. Árið
1941 rannsakaði hann útilegumannakofa í Hvannalindum þar sem álitið
var að Fjalla-Eyvindur hefði hafzt við um tíma. Minnisstæð er mynd af
Kristjáni þar sem hann stendur í kofatóttinni, fylltur dugnaði og kastar
mold af rekunni út úr tóttinni, skemmtileg augnabliksmynd af hinum
vonglaða fornleifafræðingi í upphafi starfsferils síns. Kristján kenndi um
hríð við Menntaskólann á Akureyri en síðan við ýmsa skóla syðra. Árið
1945 varð hann aðstoðarmaður í Þjóðminjasafni og 1. desember árið 1947
var hann skipaður þjóðminjavörður og tók við af Matthíasi Þórðarsyni. Því
embætti gegndi hann til 1968 er hann var kjörinn forseti Íslands.
Senn hillti undir f lutning safnsins í nýbyggt safnhús suður á Melunum
og það kom því í hlut hins nýja þjóðminjavarðar að sjá um allt það er að
f lutningi safnsins laut. Má gera sér í hugarlund að mikið stórvirki hafi verið
að annast niðurtöku safngripanna, smárra og stórra, veita þeim umbúnað og
sjá um f lutning þeirra ofan af súðarlofti gamla Safnahússins við Hverfisgötu
og í hið glæsilega, nýja hús. Þar þurfti gott skipulag við f lutningana og þá
ekki síður hugmyndaríki og innsæi í menningarsögulegt og sýningarlegt
gildi safngripanna er að því kom að skipa þeim niður eftir tegundum og eðli