Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2020, Blaðsíða 37

Dauðinn sem viðfangsefni
Titill lokaverkefnisins er bæði spennandi og áhugaverður —
eitthvað sem marga þyrstir eflaust að fá að vita meira um, dauð -
inn og allt það sem honum viðkemur. En af hverju ákváðu þær
að velja þetta viðfangsefni sem lokaverkefni?
Þær guðfinna Ýr, hanna María, rakel og Þórhildur guð -
björg höfðu fyrir löngu ákveðið að vinna lokaverkefnið saman
en þegar kom að því að ákveða hvaða efni skyldi taka fyrir kom
á daginn að áhugasvið þeirra voru nokkuð ólík. Það var ekki
fyrr en þær sóttu saman málþing um líknardráp hjá Endur-
menntun háskóla Íslands haustið 2018 að efnið kom til þeirra.
„Þar má segja að við höfum tekið endanlega ákvörðun um að
velja þetta viðfangsefni í lokaverkefnið okkar. Dauðinn er hluti
af lífi allra og höfðum við allar upplifað hann í okkar persónu-
lega lífi og í starfi sem hjúkrunarnemar. Við höfum starfað á
mismunandi sviðum en allar ann ast deyjandi skjól stæðinga,
bæði unga sem aldna, og eigum eftir að annast miklu, miklu
fleiri í framtíðinni,“ segir guðfinna Ýr.
Einna áhugaverðast við viðfangsefnið voru þær siðferðilegu
spurningar sem upp koma þegar fjallað er um líknardráp og
dánaraðstoð, segir hanna María. Er þjónustan almennur rétt -
ur, er hún forréttindi eða algjört glapræði? Þessar spurningar
komu hvað eftir annað upp í huga okkar á meðan á skrifunum
stóð, segja þær. Enn fremur er efnið svo margslungið og þarfir
skjólstæðinga og fjölskyldna þeirra jafn breytilegar og einstak-
lingarnir eru margir. „Við teljum þetta vera mikilvægt rann-
sóknarefni því að þrátt fyrir að dauðinn sé jafn eðlilegur og
lífið sjálft þá kallar hann fram sterkar tilfinningar. allir eiga
rétt á að deyja með reisn, hver sem túlkun einstaklingsins á því
er,“ segir hanna María enn fremur.
Lítið rannsakað viðfangsefni
hér á landi
Í ljósi þess að viðfangsefnið hefur ekki verið rannsakað hér á
landi ákváðu þær í samráði við leiðbeinda sinn, dr. Elísabetu
hjörleifsdóttur, að gera rannsóknaráætlun. Það hafa verið
gerðar kannanir og umræða hefur átt sér stað en að mati þeirra
vantar að gera fræðilega rannsókn þar sem fram koma viðhorf
allra sem eiga hlut að máli, þ.e. hjúkrunarfræðinga og lækna,
sjúklinga og aðstandenda þeirra. Þá fjölluðu þær líka um sið -
ferðilegan og lagalegan grundvöll þess að lögleiða líknardráp
eða dánaraðstoð og er fræðilegi hlutinn byggður á nýjum og
nýlegum rannsóknum um efnið. að lokum var fjallað um
hvernig þjónustan er í sumum þeim löndum þar sem líknar-
dráp eða dánaraðstoð er veitt nú þegar,“ segir rakel.
Líknardráp á sér langa sögu
Í sögulegu samhengi á líknardráp eða dánaraðstoð sér langa
sögu og var meðal annars iðkað fyrir fæðingu krists. Í niður -
stöðum þeirra kemur fram að hjúkrunarfræðingar eru al-
mennnt hlynntari þjónustunni en læknar í þeim löndum þar
sem þetta tíðkast ekki. Þeir sem voru hlynntir líknardrápi eða
dánaraðstoð töldu þar rétt skjólstæðingsins til sjálfræðis og
lausn undan þjáningu hafa mest vægi, segir Þórhildur. „Þeir
sem voru hins vegar ekki hlynntir líknardrápi höfðu áhyggjur
af svokölluðum fótfesturökum, þ.e. að heilbrigðisstarfsmaður
framkvæmi verk nauðugur viljugur, að úrræðin samræmist
ekki gildum heilbrigðisstarfsfólks, og að slík úrræði séu óþörf
því líknandi meðferð sé alla jafna nægilega gott úrræði,“ segir
Þórhildur enn fremur.
fram kom í verkefninu að þar sem líknardráp eða dán-
araðstoð er lögleg nú þegar styðja langflestir heilbrigðisstarfs-
menn löggjöfina og telja hana styðja við sjálfræði, veita lausn
undan þjáningum og vera heildræna meðferð. „Einstaklingar
með ólæknandi sjúkdóma hræðast þjáningar sem fylgja versn-
andi sjúkdómsástandi og telja sumir að þeir ættu að fá að ráða
eigin lífslokum. aðstandendur sjúklinga sem gengið höfðu í
gegnum líknardráp eða dánaraðstoð áttu auðveldara með að
takast á við sorgarferlið en aðrir og fundu ekki fyrir eins mikilli
streitu í kjölfar andlátsins,“ segir guðfinna.
Dauðinn á ekki að vera bannorð
Lög hér á landi heimila hvorki líknardráp né dánaraðstoð og
hefur málefnið verið umdeilt, ekki síst siðferðilegar hliðar þess.
„Það kom okkur í sjálfu sér ekkert mikið á óvart við niður -
stöðurnar því þær eru í takt við umræðuna sem hefur verið í
gangi hér á landi. Það má e.t.v. velta upp ástæðunni fyrir ólík -
um skoðunum hjúkrunarfræðinga og lækna en hana má ef-
laust að hluta rekja til ólíkra hlutverka þeirra í meðferð skjól -
stæðinga og ábyrgð,“ segir hanna María.
umræða um líknardráp hefur verið mjög viðkvæm á Ís-
landi og það er ekki mikið fjallað um málið. Í okkar huga er
það engin spurning að hefja eigi umræðuna um líknardráp og
dánaraðstoð hér á landi, segir Þórhildur. Það þarf að ræða mál-
efni sem þessi vegna þess að dauðinn er veigamikill í lífi allra.
„Dauðinn á ekki að vera bannorð,“ segir Þórhildur. hanna
María segir fólk yfirleitt vera áhugasamt um málefnið og flestir
vilja kynna sér það nánar. „Okkar tilfinning er því sú að fólk
sé yfirleitt jákvætt og forvitið um málefnið. Við höfum enn
ekki rekist á neinn sem hefur sterkar neikvæðar skoðanir á
viðfangsefninu en allir eru á því að að stíga þurfi varlega til
jarðar og vanda vel lögleiðingu, verði hún að veruleika hér á
landi, og læra af hinum,“ segir hanna María.
hver er réttur okkar til að ráða eigin lífslokum?
tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 96. árg. 2020 37
„Við teljum þetta vera mikilvægt rannsóknar-
efni því að þrátt fyrir að dauðinn sé jafn eðli-
legur og lífið sjálft þá kallar hann fram sterkar
tilfinningar. Allir eiga rétt á að deyja með reisn,
hver sem túlkun einstaklingsins á því er.“