Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2020, Blaðsíða 69

stöður leiddu í ljós að fimmti hver hjúkrunarfræðingur í 1.417
manna úrtaki hafði í hyggju að hætta störfum og því sterkari
sem kulnunin mældist því ákveðnari voru þátttakendur í að
hætta störfum. Við þetta bæta Cheval og félagar (2019) í ný -
legri rannsókn sinni á nýútskrifuðum hjúkrunarfræðingum
að tengsl reyndust annars vegar milli þeirrar tilfinningar að
hafa ekki getað veitt sjúklingunum þá hjúkrun sem þeir hefðu
viljað veita og hins vegar óánægju í starfi og hugleiðinga um að
hætta í hjúkrunarstarfinu.
hugmyndafræðilegur rammi rannsóknarinnar er sóttur til
kenningar Lazarusar og folkman (1984) og folkman og félaga
(1986) um streitu og bjargráð sem skilgreinir bjargráð fólks
við streituvaldandi atburðum. kenningin felur í sér að einstak-
lingurinn tekur á vandamálinu á skipulegan og hagnýtan hátt
(e. problem-solving coping) eða reynir að draga úr tilfinninga-
legum viðbrögðum tengdum streitu, s.s. ótta, kvíða, æsingi eða
gremju (e. emotion-focused coping) (Dunkel-Schetter o.fl.,
1992; Lazarus og folkman, 1984). Mat einstaklingsins á vand-
anum byggist á eigin gildismati og fyrri viðbrögðum hans við
streitufullum atburðum sem hafa hent hann áður í lífinu og
mati hans á hversu skaðlegt eða hættulaust hann telur atvikið
vera (folkman o.fl., 1986). niðurstöður í rannsókn Zyga og
félaga (2016) endurspegla fyrrgreinda kenningu Lazarusar og
folkmans (1984) og sýna að bjargráðin sem virka best gegn
streitu í vinnu hjúkrunarfræðinga eru jákvæð nálgun á vanda-
málinu, jákvætt endurmat og vinnuskipulag.
Þessi rannsókn er hluti af stærri rannsókn. helsti ávinn-
ingur rannsóknarinnar, eftir bestu vitund höfunda, er að í fyrsta
sinn eru skoðuð streita, kulnun og bjargráð í einni og sömu
rannsókninni. gefur það möguleika á að tvinna saman alla
þessa þrjá þætti og fá heildarmynd og nýja vitneskju um efnið.
Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna streitu, kulnun og
bjargráð á meðal hjúkrunarfræðinga sem störfuðu á skurð- og
lyflækningasviði Landspítalans og Sjúkrahússins á akureyri.
Settar voru fram fimm rannsóknarspurningar með hliðsjón af
eftirfarandi bakgrunnsbreytum þátttakenda: aldri, fjölskyldu-
högum, starfsaldri í hjúkrun, starfsaldri á núverandi vinnustað,
vinnustað, menntun ásamt viðhorfi til mönnunar á vinnustað:
1. hvaða bakgrunnsbreytur hafa áhrif á streitu hjúkr-
unarfræðinga?
2. hversu stórt hlutfall hjúkrunarfræðinga ber merki
um kulnun?
3. hefur aldur áhrif á persónutengda, starfstengda og
skjólstæðingstengda kulnun?
4. Er fylgni á milli aldurs, starfsaldurs, menntunar og
mats á mönnun og streitu, kulnunar og bjargráða?
5. hver er munur á streitu, kulnun og bjargráðum eftir
aldri?
Aðferð
Rannsóknarsnið og þátttakendur
rannsóknin var lýsandi þversniðsrannsókn með hentugleika-
úrtaki. Skilyrði fyrir þátttöku voru að hafa íslenskt hjúkrunar-
leyfi, starfa á bráðalegudeild sjúkrahúss á lyflækninga- eða
skurðlækningasviði meðan rannsóknin fór fram og hafa fullan
skilning á töluðu og skrifuðu íslensku máli.
Matstæki
Mælitæki rannsóknarinnar voru þrír spurningalistar: Perceived
Stress Scale (PSS), Copenhagen Burnout inventory (CBi) og
Ways of Coping (WOC). fyrst var spurt nokkurra lýð fræði -
legra spurninga um: aldur, fjölskylduhagi, starfsaldur í hjúkr -
un, starfsaldur á núverandi vinnustað, vinnustað, menntun og
um viðhorf þátttakenda til mönnunar á viðkomandi deild. Svar -
möguleikar voru á raðkvarða frá 1–4 (1 = í góðu lagi, 2 =
viðunandi, 3 = óviðunandi og 4 = algerlega óviðunandi).
1. PSS mælir streitueinkenni með 10 spurningum sem bein-
ast að tilfinningum og hugsunum þátttakenda eins og þeir meta
að þær hafi verið sl. mánuð. Svarmöguleikarnir eru á raðkvarða
frá 0–4 frá tíðninni 0 = aldrei í 4 = mjög oft og er eins við allar
spurningarnar (Cohen o.fl., 1983). Spurningalistinn hefur verið
notaður í íslenskri rannsókn á hjúkrunarfræðingum (Þórey
agnarsdóttir o.fl., 2014). Viðmiðunargildið sem notað er fyrir
streitu er 13,7 stig (Cohen og Williamsson, 1988).
2. CBi mælir persónutengda og starfstengda kulnun og
kulnun tengda skjólstæðingum. Mælitækinu er skipt í flokka,
a, B, C og D, eftir styrkleika kulnunareinkenna samkvæmt
fyri rframgefnum viðmiðum frá 0–21+:
a) Einstaklingurinn ber engin merki um kulnun;
B) Einstaklingurinn ætti að vera með vitaður um nokkur
einkenni;
C) Einstaklingurinn er með kulnunareinkenni sem hann
D) Ein stak lingurinn er svo örmagna og útbrunninn að hann
ætti að leita sér tafarlaust hjálpar til að breyta stöðu sinni
(Borritz og kristensen, 2004).
undir hverjum flokki eru þáttunum persónutengd kulnun,
starfstengd kulnun og kulnun tengd skjól stæð ingum gefin stig
eftir alvarleika kulnunar. Svarmöguleikarnir eru á raðkvarða
frá 0 = aldrei í 4 = alltaf eða frá 0 = að mjög litlu leyti í 4 = að
mjög miklu leyti. Spurningalistinn hefur einungis verið notað -
ur í einni íslenskri rannsókn, á skólastjórnendum á Íslandi
(gerður Ólína Steinþórsdóttir o.fl., 2015).
3. WOC sýnir til hvaða bjargráða einstaklingurinn grípur
við erfiðar og streituvaldandi aðstæður á vinnustað síðasta árið
með 41 spurningu. Það mælir fimm tegundir bjargráða: að
sækjast eftir og nýta sér félagslegan stuðning (tilfinningalegan
og áþreifanlegan) (e. seeking and using social support); að
halda sig til hlés (vitsmunaleg viðleitni til að víkja sér undan
eða aðskilja sig frá því sem er að gerast til að draga úr mikil-
vægi aðstæðnanna) (e. distancing); að sýna jákvæðni (ígrund -
uð viðleitni til að takast á við vandamálið) (e. focusing on the
positive); að flýja í huganum (biðja, óska og vonast eftir krafta-
verki, beita vitsmunum til að flýja streituvaldinn) (e. cognitive
esacape-avoidance); flýja af hólmi (sniðganga aðra, hegða sér
á þann hátt að flýja streituvaldinn) (e. behavioural esape-avoid -
ance). Svarmöguleikarnir eru á raðkvarða frá 0 = á ekki við/
aldrei í 4 = mjög oft. upphafleg útgáfa spurningalistans (folk-
man o.fl., 1986) hefur verið stytt og aðlöguð ákveðnum hópum
ritrýnd grein scientific paper
tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 96. árg. 2020 69