Vinnan - 01.09.1946, Síða 28

líkti kreppunni viS vindinn, sem enginn vissi hvaðan
kæmi né hvert hann færi. En íslenzkur verkalýður, sem
harðast varð úti í kreppunni, varð ekki hökufeitur af
heimspekilegum huggunarorðum. Hinar þurru tölur at-
vinnuleysisskráningarinnar, þótt ófullkomnar væru og
alls ekki tæmandi, töluðu sínu skýra máli um það, hvað
íslenzkur verkalýður varð að þola á kreppuárunum.
Því miður eru ekki til neinar nothæfar tölur um at-
vinnuleysi á íslandi nema í Reykjavík, en telja má
víst, að atvinnuleysið hafi verið jafnmikið og sums stað-
ar meira úti á landi en í Reykjavík. Hér skulu birtar
tölur um atvinnuleysingj a í Reykjavík á árunum 1931
—1940, miðað við skráningu 1. febr. og 1. nóv. ár hvert,
ásamt ómagatölu atvinnulausra í hvert skipti.
Þess skal þá fyrst getið, að samkvæmt skýrslum hag-
stofunnar eru 165 menn taldir atvinnulausir 1. febr.
1929, en 48 1. nóv. sama ár. Árið 1930 eru 39 manns
skráðir atvinnulausir 1. febr. 1930, en 90 1. nóv. sama
ár. Og þá hefst atvinnuleysisbölið.
Tala Tala
atvinnulausra ómaga Alls
Árið 1931: 1. febrúar 525 715 1240
1. nóvember 623 55 99
Árið 1932: 1. febrúar 550 615 1165
1. nóvember 731 55 99
Árið 1933: 1. febrúar 623 880 1503
1. nóvember 569 892 1461
Árið 1934: 1. febrúar 544 788 1332
1. nóvember 719 1096 1815
Árið 1935: 1. febrúar 703 1116 1819
1. nóvember 605 900 1505
Árið 1936: 1. febrúar 690 1062 1752
1. nóvember 682 976 1658
Árið 1937: 1. febrúar 936 1248 2182
Árið 1938: 1. febrúar 769 1112 1881
1. nóvember 824 1290 2114
Árið 1939: 1. febrúar 517 826 1343
1. nóvember 793 945 1738
Árið 1940: 1. febrúar 546 721 1267
1. nóvember 100 82 182
Mikinn hluta þess tímabils, sem tölur þessar ná yfir
var Alþýðuflokkurinn ábyrgur stjórnarflokkur í sam-
starfi við Framsóknarflokkinn. Auðvitað verður Al-
þýðuflokknum ekki kennt um atvinnuleysið, en furðu-
legt má þó telja, hve mannlegur máttur þessara svoköll-
uðu vinstri flokka mátti sín lítils og hve lítils þeir voru
megnugir um að grynna á atvinnuleysinu. Þess var þó
skemmst að minnast, er Alþýðuflokurinn gaf út hina
frægu fjögra ára áætlun sína 1934 og vann sinn mikla
kosningasigur á henni. Þar var eitt aðalatriðið að út-
rýma atvinnuleysinu. Tölurnar hér að framan sýna,
hvernig floknkum tókst að efna þau loforð.
Á þessum áratugi kreppunnar vann Alþýðuflokkur-
inn stærstu sigra sína. Hann eignaðist 10 þingmenn og
varð þannig áhrifaríkur aðili í íslenzkum stjórnmálum.
En á þessum sömu árum var grundvöllur lagður að ó-
sigri hans og hnignun. í fljótu bragði kann það að virð-
ast allfurðulegt, að flokkurinn tapaði á þessum árum,
svo góð sem vígstaða hans var. En í raun réttri sáði
hann til sín eigins ósigurs. Það sem þessu olli, var fyrst
og fremst það, að foringjar Alþýðuflokksins höfðu
tryggt sér pólitískt einræði í verkalýðshreyfingu Is-
lands. Samþykktin frá Alþýðusambandsþinginu 1930
veitti heildarsamtökum alþýðunnar slíkan áverka, að
seint greri. Með ákvæðum sínum um að ein pólitísk
trúarjátning skyldi ráða í öllum opinberum afskiptum
verkalýðssamtakanna hafði Alþýðusambandið höggvið
á vaxtarbrodd verkalýðshreyfingarinnar. Það er að
vísu ekki að skilja svo, að Alþýðusambandið hafi ekki
vaxið að höfðatölu á þessum árum, hjá slíku gat auð-
vitað ekki farið, þar sem verkalýðsstéttin var í örum
vexti, þrátt fyrir kreppuna, og nýjar innlendar atvinnu-
greinar voru að vaxa úr grasi, þótt vísir þeirra væri
enn smár. Á Alþýðusambandsþinginu 1938 töldust 122
félög í sambandinu og 15384 meðlimir. Hafði Alþýðu-
sambandið þá aukizt um 10.000 meðlimi síðan 1930.
En þrátt fyrir þetta hafði þó ekki tekizt að sameina alla
launþega innan vébands heildarsamtakanna og hin ein-
strengingslegu ákvæði, sem hnepptu menn af sundur-
leitum stjórnmálaskoðunum í heildarsamtök, er kúguðu
menn til að játa ákveðnum stjórnmálaflokki trú og holl-
ustu, ef þeim átti að leyfast að njóta fullra félagsrétt-
inda, hlutu auðvitað að vekja mikla óánægju innan
sambandsins.
Það mun tæpast geta leikið á tveim tungum, að sjald-
an muni stéttabarátta á íslandi hafa verið háð með
meira harðfengi en á kreppuárunum, þessum áratug,
sem hér um ræðir. Það er fjarri réttu lagi, svo sem
haldið hefur verið fram, að verkföll hafi verið fátíðari
á þessu tímabili en endranær og að verkamenn séu
ófúsir til að leggja út í verkföll á krepputímum. I
þessu sambandi nægir að benda á stéttaátökin á þessum
árum, svo sem sjómannakaupdeiluna í Vestmannaeyj-
um 1932, atvinnuleysisbardagana í Reykjavík 7. júlí
og 9. nóvember 1932, Nóvuslaginn á Akureyri í marz
1933, Díönuslaginn 22. september 1933, Borðeyrarbar-
áttuna á Siglufirði og Akureyri 1934, Sogsdeiluna 1935
og bifreiðarstj óraverkfallið í Reykjavík, svo aðeins séu
nefnd nokkur dæmi. En það, sem einkennir kaupdeilur
þessa áratugs öðru fremur er það, að vinstri menn Al-
þýðusambandsins undir forustu kommúnista hafa oft
og tíðum forustu í verkfallsbaráttunni, og ósjaldan kom
það fyrir, að verkalýðsfélögum úti á landi þótti aðstoð
Alþýðusambandsstjórnarinnar slælegri en við mátti bú-
ast og nauðsyn bar til. I þesum efnum birtist því greini-
218
VINNAN