Vinnan - 01.09.1946, Page 44

hleypt upp. Fjórir af forystumönnum atvinnuleysingj-
anna voru fangelsaðir. 7. júlí kom einnig til bardaga
milli atvinnuleysingja og lögreglunnar í sambandi við
bæjarstjórnarfund og voru nokkrir menn settir í fang-
elsi vegna þeirra atburða.
En syndamælir afturhaldsins i bæjarstjórn Reykja-
víkur var ekki fylltur. Haustið 1932 lögðu fulltrúar
Sjálfstæðisflokksins í bæjarstjórn fram tillögu um að
lækka kaupgjald verkamanna í atvinnubótavinnunni. —
Bæjarstjórnarmeirihlutinn hugðist að koma þessum
níðingslegu áformum sínum í framkvæmd í trausti þess,
að svo væri nú sorfið að verkamönnum, að þeir myndu
taka þessu möglunarlaust.
Nokkru fyrir 9. nóvember hafði bæjarstjórn Reykja-
víkur samþykkt að lækka kaup verkamanna í atvinnu-
bótavinnunni úr gildandi kauplaxta, sem þá var kr. 1.36
í kr. 1.00 á klst. Ákvörðun þessi sætti þegar geysilegri
andúð meðal verkamanna. Bæjarfulltrúar Alþýðuflokks-
ins kröfðust þá aukafundar í bæj arstj órninni til þess
að ræða fyrri ákvörðun bæjarstjórnar í þessu máli.
Fundur þessi var svo haldinn í Góðtemplarahúsinu og
hófst kl. 10 f. h. 9. nóvember 1932. — Strax um morg-
uninn flyktist fjöldi verkamanna og annarra að fundar-
staðnum og voru áheyrendabekldr þéttskipaðir. Kl. 12
á hádegi var gert fundarhlé og hófst fundur svo að nýju
kl. 1.45 e. h. Lögreglan hafði þá skipað sér við dyr
Góðtemplarahússins og var greinilegt að ekki átti að
hleypa öðrum inn en þeim, sem líklegir væru til þess
að fylgja meirihluta bæjarstjórnarinnar að málum í
baráttu hans gegn verkamönnum. Þegar í fundarbyrjun,
eftir hádegið, hafði gífurlegur fjöldi fólks safnazt að
húsinu. Kröfðust menn inngöngu á fundinn, en lögregl-
an hélt fast við þá ákvörðun sína að neita verkamönn-
um um inngöngu. Það var þegar Ijóst af ræðum íhalds-
fulltrúanna, sem bárust mannfjöldanum í gegnum gjall-
arhorn, sem komið hafði verið fyrir á húsinu, að þeir
myndu ekki þora að framkvæma fyrri ákvörðun sína
um kauplækkun, en hins vegar vildu þeir alls ekki falla
frá kauplækkunarfyrirætlunum. Þeir ætluðu að fresta
kauplækkuninni og bíða betra færis til að koma henni
fram. Verkamenn voru hins vegar staðráðnir í því, að
sýna íhaldinu, í eitt skipti fyrir öll, að þeir myndu
aldrei láta neinum haldast það uppi að rýra þau sultar-
kjör, sem þeir áttu við að búa. Þess vegna kröfðust þeir
þess að fá að standa augliti til auglitis við fjandmenn
sína. Sóttu verkamenn fast að komast inn í fundarhúsið,
en lögreglan varði þeim allar inngöngudyr. Eftir því,
sem verkamenn sóttu fastar að dyrum hússins ókyrrðist
lögreglan og hvítliðalýðurinn meir og meir. Loks tóku
þeir upp barefli og hugðust að ryðja verkamönnum frá
dyrunum og jafnvel frá húsinu. Þetta tiltæki lögregl-
unnar reið baggamuninn. Verkamenn ætluðu ekki að
gera sér það að góðu að ganga undir kylfuhögg lög-
reglunnar, án þess að veita viðnám. Sló nú í bardaga
milli verkamanna og lögreglunnar, sem endaði með því,
að lögreglunni og hvítliðunum var tvístrað og verka-
menn tóku fundarhúsið á sitt vald. Þegar bæj arfulltrúar
Sj álfstæðisflokksins sáu að lögreglu- og hvítliðavernd
myndi ekki duga þeim lengur, láku þeir niður eins og
mysa og flýðu af hólmi. Leituðu flestir þeirra skjóls
undir leiksviði hússins og leyndust á brott um bakdyr
þaðan. Þar með lauk þessum sögulega fundi og öllum
fyrirætlunum Sj álfstæðisflokksins um að svelta alþýðu
Reykjavíkur til hlýðni var hrundið.
í bardaga þeim, er varð milli lögreglunnar og verka-
manna, fengu margir menn áverka og stóra pústra,
nokkrir lögregluþjónar særðust einnig. Bardagi þessi
endaði með því að öll lögreglan var afvopnuð og skal
þess getið, að sumir lögregluþj ónanna afhentu barefli
sín af frjálsum vilja. Þegar hér var komið, var bærinn
algerlega á valdi verkamanna, enginn lögregluþj ónn sást
í bænum og „heldri menn“ bæjarins héldu sig í húsum
inni.
I sambandi við þessa atburði komust á kreik ýmsar
kviksögur, svo sem að kommúnistar ætluðu að taka
völdin í landinu með blóðugri byltingu, og verkamenn
hefðu verið vopnaðir, þegar þeir komu á fundinn o. s.
frv. Allt voru þetta kviksögur einar, framleiddar af
hrelldum borgurum, vegna hinnar ofsalegu hræðslu, er
greip þá, og sagan um bareflin hiá verkamönnum búin
til, til þess eins að afsaka frumhlaup lögreglunnar. Sann-
leikurinn var sá, að verkamenn höfðu engin barefli, er
þeir mættu á fundi bæjarstjórnarinnar, hins vegar gripu
menn að sjálfsögðu það sem hendi var næst, þegar lög-
reglan byrjaði að beita bareflum.
Nokkrum dögum eftir þessa atburði skipaði þáver-
andi dómsmálaráðherra, Olafur Thors, setudómara,
Kristján Kristjánsson, núverandi borgarfógeta, til þess
að hafa á hendi réttarrannsókn gegn forystumönnum
verkamanna vegna atburðanna 9. nóvember.
Réttarrannsókn þessi hófst með því að lögregluþj ón-
arnir og ýmsir aðrir handlangarar burgeisastéttarinnar
voru látnir gefa skýrslu um atburði dagsins. Framburð-
ur allra þessara manna var mjög hlutdrægur. Var allt
gert til þess að gera hlut verkamanna sem verstan. Einn
maður bar eftirfarandi fyrir réttinum: „Yfirheyrður
tekur það að lokum fram, að hann hafi heyrt þá Þor-
stein Pétursson, Erling Klemensson og Jón Guðjónsson
kalla það upp, að bráðum rynni upp það þýðingarmikla
augnablik að öll lögreglan yrði drepin og sömuleiðis
bæjarfulltrúarnir.“ Formaður Varðarfélagsins bar það
fyrir rétti, að hann hefði daginn fyrir fundinn lofað
yfirlögregluþjóninum, Erlingi Pálssyni, að safna saman
nokkrum „góðum“ mönnum fyrir fundinn. I réttar-
höldunum kemur það einnig fram, að þar mætti hópur
manna eftir boði Varðarfélagsins. Fjöldi manna báru
234
VINNAN