Vinnan - 01.09.1946, Page 60

því fátækrasjúkdómur, og hafa menn einnig veitt því
athygli í öðrum löndum. ítalska stjórnin hefur stórlega
dregið úr þessari sjúkdómshættu með eftirliti á öllum
mais, sem seldur er á markaðinum. Orsökin er þó ekki
sú, að maisinn sé slæm vara, heldur hitt, að hann skortir
veigamikið efni, sem mennirnir geta ekki án verið, hið
svo nefnda B2 vítamín.
í Mið- og Suður-Ameríku lifir fjöldi manna svo að
segja einvörðungu á mais. Frumheimkynni maisins er
sennilega í innlöndum Mexikós. Á þeim tímum, sem
Ameríka fannst, frá fyrstu ferð Kólumbusar og tvö
hundruð ár fram í tímann, fundu Evrópumenn hvar-
vetna, að maisinn var notaður til manneldis. Spánverj-
arnir fundu það í Mexikó og Perú, Englendingar í
Virginía, Hollendingar við Hudsonsflóann, Frakkar í
Kanada og jafnvel Þjóðverjinn Eusebio Kino (Kiihn),
sem nam land í Suður-Kaliforníu, rakst þar á mais.
Maisinn var brauðkorn hinna fjögurra amerísku menn-
ingarþjóða: Mayanna í Mið-Ameríku, Chibchanna í
Colombíu, Inkanna í Perú og Aztekanna í Mexikó.
Chicome Couatl, hin aztekska gyðja, sem tilsvarar hinni
rómversku Ceres, var mynduð með maiskólfa í báðum
höndum. Vatnsveitur Inkanna voru til maisræktar, þar
sem ekki var nægilegur raki í flj ótsdölunum sjálfum.
Allt fyrirkomulag ríkisins og félagsaðstæður voru mið-
aðar við maisræktunina. Allt fyrirkomulag ríkisins og
félagsaðstæður voru miðað við maisræktunina. I suð-
vestur horni Ameríku höfðu Puebloindíánarnir komið
upp vatnsveitum, byggt virki og borgir, og maisræktin
var grundvöllur alls.
Það var maisnum að þakka eða kenna, að fyrstu
evrópsku sigurvegararnir héldu velli í Ameríku og menn
geta gert sér í hugarlund, hve mikla þýðingu hann
hafði fyrir þessa menn af því, að pellagra var lengi vel
kölluð „Kólumbusarsýkin“ í Evrópu. Baráttan við Ind-
íánana var í raun og veru barátta um maisinn. Og hinir
grimmu Irokesar og alls ósiðuðu Apachar hófu veiðar
sínar eftir „höfuðleðrum bleiknefjanna“, þegar þessi
„bleiku andlit“ höfðu tekið maisekrurnar frá þeim og
komið þar upp sínum eigin búum.
Maisinn var lengi vel höfuðfæða hvítra manna í
Ameríku. George Washington, yfirhershöfðingi ame-
rísku herjanna í frelsisstríðinu og fyrsti forseti Banda-
ríkjanna, lifði til dauðadags á maisgraut. Hveitibrauð
hafði hann aldrei á borðum, nema þegar Evrópugesti
bar að garði. Nú á tímum éta ekki aðrir maisgraut en
fátækustu daglaunamennirnir í maisræktarhéruðunum,
aðallega negrar. Meginhlutinn af maisframleiðslu
Bandaríkjanna er hagnýttur á annan hátt. Nú breiða
maisekrur Bandaríkjanna úr sér alla leið sunnan frá
Mexikó, norður eftir vestursléttunni með hinni frjósöm-
ustu gróðurmold. Því lengra, sem dregur til norðaust-
urs, því þéttari verða maisekrurnar, og fyrir austan
Missouri er allt sléttflæmið eitt óslitið maishaf. í Iowa-
fylki, sem liggur milli Mossouri og Mississippi, er meiri
maisuppskera en nokkurs staðar annars staðar á jörð-
inni. Maisekrur Bandaríkjanna eru hér um bil 45 millj-
ónir hektara eða meira en allar hveiti- og rúgekrur Ev-
rópu utan Rússlands. Maisframleiðsla Bandaríkjanna
er, hvað magn og verðmæti snertir, meiri en öll hveiti-,
rúg- bygg-, hafra-, rís- og ávaxtaframleiðslan. Maisinn
er þjóðarkorn Ameríku og þjóðarauður hennar.
Ameríkumenn nota þetta korn sitt svo mikið, að lítið
verður eftir til útflutnings. Útflutningurinn nemur ekki
meiru en hundraðasta hluta uppskerunnar. Mestur mais-
útflutningur er frá landi, sem framleiðir ekki meira en
einn tíunda hluta af maisframleiðslu Bandaríkjanna.
Þetta land er Argentína. Þar hafa menn ekki komizt
upp á lag með að notfæra sér maisframleiðsluna eins
út í æsar. Evrópumenn eru mestu maiskaupendurnir.
Maisinn er svo þýðingarmikill fyrir svínarækt Evrópu-
manna, að innflutningurinn nemur meiru en á öllum
öðrum fóðurtegundum til samans.
Við höfum séð hve mismunandi þýðingu maisinn
hefur í hinum ýmsu löndum. í Evrópu éta menn enn
mais, í Norður-Ameríku éta hvítir menn hann ekki
lengur, og loks er eitt land á jörðinni, þar sem menn
eru nýlega byrjaðir að leggja sér hann til munns, þar
sem menn snúast hrifnir við þessum nýja rétti og hann
er „höfðingjamatur“. Þetta er í Afríku. Þar nær mais-
inn æ meiri útbreiðslu. A suðurströnd Miðjarðarhafs-
ins hefur maisinn lengi átt griðland meðal annarrar
akureyrkju. Nú er hann hægt og hægt byrjaður að
leggja undir sig álfuna og brjótast suður eftir megin-
landinu á ýmsum stöðum. Suður eftir álfunni og í aust-
ur-héruðunum er miklu sáð af mais. Hann færir jafnvel
út yfirráð sín í vesturhluta álfunnar, og frá Guineafló-
anum ryður hann sér braut til suðurs og inn að hjarta
álfunnar.
Fyrir Afríkumenn hefur maisinn þá þýðingu, að
frumbyggjar álfunnar snúa sér æ meir að akuryrkju á
hærra stigi. Ef þeir byrja að rækta mais í stað þess að
safna og rækta hirse, geta þeir kannske byrjað að éta
sig metta eftir þúsund ára sult. í þeim héruðum, sem
þessi breyting hefur orðið vex mannfjöldinn hröðum
skrefum. En þar með er ekki allt upp talið. Maisinn
flytur öllum Afríkuþjóðum sameiginlega, heilsteypta
akuryrkjumenningu. Fyrr en hinir ýmsu negraþjóð-
flokkar sameinast á þessum grundvelli, fá þeir enga hug-
mynd um, að þeir eru af einum og sama þjóðstofni og
eiga sameiginleg örlög. Oðlist negrarnir einhvern tíma
,,sjálfsákvörðunarrétt“, þá er það aðeins hugsanlegt á
grundvelli maisræktarinnar. — Nytjaplönturnar færa
mönnunum ekki aðeins næringu, þær eru líka snar
þáttur til þess að tengja þær saman, og oft eru það þær,
sem ráða gangi sögunnar.
250
VINNAN