Vinnan - 01.09.1946, Blaðsíða 61

Aldrei framar ai'sat landsréltínda
(JÚr 1. maí-dagsUrá 1946)
Ekki er þaS ný bóla, að samvizkulausir braskarar
láti sér detta í hug að gera ísland að verzlunarvöru.
Skamma hríð höfðu Danakonungar ráðið hér lögum og
lofum, er þeir fóru að gera tilraunir til að leigja eða
selja landið. Árin 1517—-1518 var Kristján konungur
annar í peningaþröng, sem oftar. Tók hann þá það til
bragðs að senda Hans nokkurn Holm, kaupmann og
skipaútgerðarmann, til Hollands og Englands í þeim
erindum að selja eða veðsetja Island. Erindisbréf Hans
Holm var á þessa leið:
„Erindi Hans Holm viðvíkjandi íslandi.
Fyrst á hann að bjóða Hollendingum í Amsterdam
og norðurhollenzku bæjunum, líka Antwerpen, eins og
erindisbréf han ssýnir, landið Island að veði fyrir 30
þús. gyllinum eða að minnsta kosti 20 þús. Ef Hollend-
ingar vilja alls ekki taka þessum boðum, þá skal hann,
er hann kemur til Englands, bjóða konungi þar landið
fyrir 100 þús. gyllini, eða að minnsta kosti 50 þús. —
Hann á ekki að bjóða það, fyrr en rætt hefur veriö um
önnur erindi hans. Á Englandskonungur að gefa Dana-
konungi sannanlegt skuldarskjal, svo að hans hátign nái
aftur tálmunarlaust landi sínu með öllum réttindum og
kvöðum óskertum og heilum, þegar féð er endurborgað
honum eða erfingjum hans, Englandskonungum, á á-
reiðanlegum stað í Amsterdam eða Antwerpen, og
bréf það, er hann hefur upp á landið, skal leggja fram
þar og skila Danakonungi aftur. Ef Englandskonungur
vill eignast landið, skal hann borga Danakonungi féð
á áreiöanlegum stað í Antwerpen eða Amsterdam, og
þar mun konungur hafa til taks slík skírteini, sem
nægja.“
Illa gekk hinum danska kaupmanni að koma út land-
inu. Þó komst málið svo langt, að samningar voru hafn-
ir við Hinrik áttunda Englandskonung. Fundizt hefur
uppkast að leigusamningi, sem Hans Holm mun hafa
verið með í fórum sínum. Samningsuppkastið er á þessa
leið:
„Vér Hinrik áttundi o. s. frv. lýsum yfir með bréfi
þessu, að vér höfum með samþykki ráðgjafa vorra lof-
að bandamanni vorum, Kristjáni öðrum o. s. frv., og
lofum og skuldbindum oss með skjali þessu gagnvart
honum og eftirmönnum hans, Noregskonungum, að þeg-
ar hann eða eftirmenn hans, ríkjandi í Noregi, vilja
kaupa aftur eyna ísland, sem er seld oss í hendur að
veði fyrir ákveðinni upphæð í gulli, silfri og fé, þá
skulum vér og erfingjar vorir, jafnskjótt og þessi upp-
hæð er útborguð oss og goldin að fullu, sleppa viljugir
og skila áðurnefndri ey, íslandi, konungi eða eftirmönn-
um hans, án nokkurrar tafar, tálmar eða hindrunar,
með öllum réttindum og eignum. Lofum vér með vorri
tign að vér og erfingjar vorir munum eigi rjúfa þetta
né brigða, og skulu öll svik og undirferli vera fjarri
málinu.“
Það komst aldrei svo langt, að Hinrik áttundi setti
nafn sitt undir þetta skjal. Hann mun hafa litið svo á,
að danska veldið væri að liðast í sundur, og má geta sér
þess til, að hann hafi ætlað að eignast Island með ó-
dýrari hætti. — Kristján þriðji gerði einnig tilraun til
að veðsetja ísland eða selja það, en þær fóru út um
þúfur vegna þess að kaupendur skorti. Var því einkum
borið við, að ýmsir konungsþjónar hefðu misst lífið
hjá hinni óþjálu og viðskotaillu nýlenduþjóÖ á íslandi.
Kristján fjórði bauð Island þýzkum kaupmönnum að
veöi. Er enn varðveitt bréf með hans eigin hendi, sem
hann ritaði ríkishofmeistara sínum um máliö. Það er
dagsett 9. febrúar 1645, og hljóðar svo:
„Þessa dagana var hjá mér maður frá Hamborg frá
nokkrum kaupmönnum þar, sem nefnir sig Uffelen.
Hann bauð mér 500 þús. dali, ef þeir fengi ísland að
veði. Eg gekk að þessu með nokkrum skilmálum. Nú
fáum við að sjá, hverju fram vindur um þetta kaup. Á
þessum tímum má allt gera með peningum, ef guð al-
máttugur vildi gefa mér þá.“
Arið 1662 fóru fram hyllingareiðarnir í Kópavogi.
íslenzkir höföingjar, andlegir og veraldlegir, sóru forn
réttindi af landsmönnum og buðu einveldinu í garð.
Ekki gerðu allir það af fúsum vilja né með glöðu geði.
Framan við byssukjafta var skrifað undir nauðungar-
eiða. Árni Magnússon hefur ritað frásögn af atburði
þessum, og kveðst fara eftir orðum skilríkra manna.
Hann segir:
„Þegar arfhyllingareiðarnir voru teknir á íslandi í
Kópavogi, voru þar soldátar með gever (ég veit ei, hve
VIN N A N
251