Þjóðmál - 01.12.2016, Blaðsíða 51

Kvótakerfið skapar arð með tvennum
hætti: í fyrsta lagi með skilvirkri
veiðistjórnun útfrá líffræðilegu sjónar-
horni þar sem hægt er að ákveða
heildarafla með nákvæmni og koma í
veg fyrir ofnýtingu fiskistofna. í öðru
lagi gerir frjálst framsal aflaheimilda
það að verkum að hagkvæmustu
útgerðaraðilarnir munu kaupa þá
lakari út og sjá um veiðarnar með
lágmarks kostnaði og með mestri
arðsemi.
tapi í arðsaman rekstur. Hin skrefin vilja oft
gleymast, líkt og frjálsir fiskmarkaðir og
malbikaðir vegir. Landið er nú eitt markaðs-
svæði fyrir fisk. Það hefur leitt til þess að
gamla nauðhyggjan um að fiskimið, byggð
og vinnsla séu reyrð saman er horfin. Nú geta
útgerðarfyrirtæki stundað veiðar á einum
stað en selt aflann til vinnslu annars staðar.
í stuttu máli má orða það svo að fiskvinnsla
hafi orðið eins og hver annar iðnaður þar
sem hráefni er keyrt á milli landsljórðunga
og nálægð við stöðugt vinnuafl, góðar
vegsamgöngur, flugvelli og útflutnings-
hafnir skipta álíka miklu máli og nálægð við
fiskimiðin.
Sjávarútvegur er höfuðatvinnuvegur
landsbyggðarinnar og því hlýtur umræða um
byggðamál ávallt að vera nátengd sjávar-
útvegnum. Á móti kemur vitaskuld að enginn
hefur hagnast meira á hagkvæmum og
vel reknum sjávarútvegi en einmitt lands-
byggðin. Og Trumpískur populismi sem
byggir á því að hindra framþróun og hag-
kvæmni í greininni til þess eins að vernda
störf úti á landi mun koma illilega niðurá
lífskjörum þjóðarinnar. Hins vegar hangir
aðeins meira á spýtunni en þetta.
Arður og audlindarenta
Kvótakerfið skapar arð með tvennum hætti:
í fyrsta lagi með skilvirkri veiðistjórnun út
frá líffræðilegu sjónarhorni þarsem hægt
er að ákveða heildarafla með nákvæmni og
koma í veg fyrir ofnýtingu fiskistofna. í öðru
lagi gerir frjálst framsal aflaheimilda það að
verkum að hagkvæmustu útgerðaraðilarnir
munu kaupa þá lakari út og sjá um veiðarnar
með lágmarks kostnaði og með mestri
arðsemi. Þessir eiginleikar kvótakerfisins
ættu nú að liggja í augum uppi eftir tæplega
30 ára reynslu þannig að lítt þurfi um þá
að deila. Arðsköpunarkraftur kvótakerfisins
er hins vegar mun meiri en venjulegs
atvinnurekstrar þar sem kerfið snýst um að
takmarka aðgang að auðlindinni og skapar
þannig auðlindarentu. Auðlindarenta er
grunnhugtak í hagfræði og er einfaldlega
viðvarandi munur á söluverði afurða og
kostnaðarverði aðfanga. í almennum og
venjubundnum rekstri þar sem engar
aðgangshindranir eru til staðar hverfur
rentan í samkeppni milli fyrirtækja. Ef hins
vegar eitthvert fyrirtæki hefur aðgang að
framleiðsluþætti, s.s. náttúruauðlindum,
skapast jafnframt forsenda til þess að
viðhalda rentu til lengri tíma. Rentan kemur
fram í verði aflaheimilda.
Töluvert mikið hefur verið gert úr þeirri
staðreynd að útgerðarmenn hafi fengið
kvótann gefins árið 1984 á grundvelli
veiðireynslu síðustu þriggja ára á undan.
Útgerðarfyrirtækin sem fengu þessa úthlutun
áttu þó að baki ára og áratuga starfsemi og
hjá þeim samsöfnuð reynsla og þekking
Islendinga í útgerð og það verður ekki séð að
nokkur aðrir hefðu frekar átt að fá kvótann
úthlutaðan. Á þeim tíma leit heldur enginn
á kvótann sem gjöf enda var enginn arður
til staðar í greininni á þeim tíma. Arðurinn
og eignin varð ekki til fyrr en að atvinnu-
greinin hafði endurskipulegt sig og hagrætt.
Aukinheldur, meðan á hagræðingarferlinu
stóð þurftu bestu útgerðirnar að kaupa hinar
út. Það er því heldur lítið sem eftir stendur
af hinni upprunalegu kvótaúthlutun þar
sem flestar útgerðir hafa keypt sinn kvóta
og auðlindarentan hefur að mestu runnið
til þeirra sem hafa hætt í greininni og verið
borgaðir út. Hægt er að deila um hvort þetta
hafi verið sanngjarnt eður ei - en það hefur
í sjálfu sér litla þýðingu að líta í baksýnis-
ÞJÓÐMÁL vetrarhefti 2016 49