Þjóðmál - 01.12.2016, Qupperneq 75

Smæð og skattheimta
Prófessor Sibert setur aðra röksemd og
nokkru langsóttari fram fyrir því, að smæð sé
óhagkvæm. Hún er, að kostnaður við inn-
heimtu tekjuskatta lækki með flölgun íbúa.
„Þetta hefur í för með sér, að smáríki styðjast
síður við tiltölulega hagkvæma skatta eins
og tekjuskatt en óhagkvæma skatta eins og
innflutningsgjöld." Vísar hún til rannsóknar,
þar sem niðurstaðan var, að skattstofnar ríkis
virtust þreytast með stærð. Því stærra sem
ríkið yrði, því algengari yrðu tekjuskattar,
en tollar sjaldgæfari. Skýringin væri mis-
jafn kostnaður við skattheimtu. Tollar væru
einfaldir í framkvæmd, en kostuðu talsvert
á hverja einingu.Tekjuskattar væru flóknari í
framkvæmd, krefðust stærra skrifstofukerfis,
en kostuðu lítið á hverja einingu. (Jaðarkostn-
aður af skattheimtunni væri lægri.)19
Hvort sem þessi röksemd er almennt gild
eða ekki, er á henni sá hængur, að hún virðist
ekki eiga við um ísland, að minnsta kosti ekki
hin síðari ár. Berum aftur saman þrjú Norður-
landanna og Bretland og Bandaríkin. Árin
2003-2004 var hlutur tekjuskatts í heildar-
tekjum ríkissjóðs í þessum löndum eins og
hér er sýnt:20
Tekjuskattur
Land Einstaklingar Fyrirtæki
Svíþjóð 31,3 5,0
Danmörk 53,1 5,9
(sland 37,6 3,9
Bretland 28,7 7,8
Bandaríkin 35,3 8,1
Hlutfall tekjuskatts einstaklinga af heildar-
tekjum ríkissjóðs var hærra á íslandi en í
Svíþjóð, Bretlandi og Bandaríkjunum, en
lægra en í Danmörku. Árin 2003-2004 voru
hér valin, af því að tölur um þau þirtust
árið 2006, svo að þær voru tiltækar, þegar
prófessor Siþert skrifaði grein sína árið
2009. Ekki er auðvelt að afla upplýsinga um
kostnað af skattheimtu almennt á hverja
einingu skatttekna, en árið 2004 virðist hann
hafa verið 0,59 á hvert hundrað í Svíþjóð,
0,83 í Danmörku, 1,02 á íslandi, 0,97 í Bret-
landi og 0,56 í Bandaríkjunum.21 Vissulega
var þessi kostnaðurtalsvert meiri á mann á
íslandi en í sumum fjölmennari ríkjum, eins
og búast mátti við, en hann var síður en svo
óviðráðanlegur og raunar svipaður og á Bret-
landi, miklu fjölmennara landi.
Smæð og samkeppni
í framleiðslu ýmissa gæða
Prófessor Sibert nefnir enn eina röksemd
gegn smáríkjum:„ífámennum löndum
kann takmörkuð samkeppni í framleiðslu
ómarkaðssettra gæða að leiða til óhag-
kvæmni." Með ómarkaðssettum gæðum á
hún eflaust við sjúkrahús, háskóla og ýmis
önnur gæði, sem ekki ganga kaupum og
sölum á markaði vegna stærðar sinnar, þótt
þau séu ekki samgæði í strangasta skilningi.
Fljótt á litið virðist eitthvað vera til í þessari
röksemd. Fámennt ríki eins og ísland hefur
tæpast mannauð eða fjárhagslegt bolmagn
til að halda uþþi nema einu eða tveimur
hátæknisjúkrahúsum og einum eða tveimur
úrvalsháskólum. Raunar er langlíklegast, að
ekki starfi neitt fyrsta flokks sjúkrahús eða
háskóli í svo litlu landi. Þegar ekki starfa
nokkur slík fyrirtæki hlið við hlið, verður
erfitt að bera saman frammistöðu þeirra í
tilraunum til hagræðingar. Annað dæmi er
Landsvirkjun. Erfitt er að meta, hvort það
fyrirtæki velur hagkvæmustu kosti í fjár-
festingu, sölu og rekstri, þegar til lengdar
lætur, því að ekkert sambærilegt fyrirtæki
starfará íslandi.
Málið er þó ekki eins einfalt og Sibert
heldur. Er rekstur úrvalsháskóla til dæmis
ófrávíkjanlegt skilyrði fyrir hagkvæmni? Lúx-
emborg, eitt ríkasta land heims, rak ekki eigin
háskóla fyrr en 2003. Hong Kong og Singapúr
urðu áreiðanlega ekki rík vegna háskólanna,
sem þar störfuðu. í öðru lagi geta fámennar
þjóðir framleitt sum ómarkaðssett gæði í
samstarfi við aðrar þjóðir. Ef gott heilbrigðis-
kerfi stuðlar að hagvexti, eins og eðlilegt
kann að þykja, þá má nýta kosti alþjóðlegrar
verkaskiptingar með því, að sumar flóknar
læknisaðgerðir á íslendingum fari fram í
Svíþjóð, Danmörku, Bretlandi eða Banda-
ríkjunum frekar en á íslandi. Spurningin er
ÞJÓÐMÁL vetrarhefti 2016 73