Ljósmæðrablaðið - 01.12.2022, Blaðsíða 43

ljósmæðrablaðið ljósmæðrablaðið
1. tölublað · 100. árgangur · desember 2022 4342 1. tölublað · 100. árgangur · desember 2022
ritrýnd fræðigrein
Eftirmálalausar fæðingar: Heildræn
sýn á heilsu mæðra og nýbura
Un­Complicated Deliveries: A Comprehensive View of
Maternal and Newborn Health
Bakgrunnur
Heilsa móður og barns eftir fæðingu
er gjarnan metin með ákveðnum út­
komubreytum sem hafa skammtíma eða
lang tíma áhrif á konu eða barn svo sem
keisara skurði, blæðingu eftir fæðingu
og Apgar skori nýbura. Ekki er þó vitað
hver fjöldi kvenna og barna á Íslandi er
sem upplifir barn eignar ferlið allt án nei­
kvæðra eftirmála.
Tilgangur
Að lýsa fjölda fæðinga án eftirmála á
Íslandi á árunum 2009­ 2018.
Aðferð
Rannsóknin er lýðgrunduð gagna ­
grunns rannsókn. Gögnin voru fengin
úr fæðingar skrá Íslands á árunum 2009­
2018. Útkomubreytan eftirmálalaus
fæðing (e. un­complicated delivery) var
skilgreind sem: fæðing um leggöng án
áhaldafæðingar, hvorki spangarklipping
né alvarleg spangarrifa, ekki mikil blæðing
eftir fæðingu og lifandi fætt barn með
5 mínútna Apgar ≥ 7 sem ekki þurfti
inn lögn á Vökudeild. Tíðni út komu­
breytunnar var lýst yfir tímabilið sem
heild og borin voru saman tvö tíma bil
(2009­2013, 2014­2018), lagskipt eftir
bak grunns þáttum kvennanna. Leiðrétt
gagn líkinda hlut föll voru reiknuð fyrir
tengsl bak grunns þátta við eftirmála ­
lausa fæðingu. Mark tækni var athuguð
með kí­kvað rat prófum og var miðað
við p<0,05.
Niðurstöður
Eftirmálalausum fæðingum fækkaði
úr 62,7% árið 2009 í 59,0% árið 2018.
Helsta breytingin sem skýrir þessa
fækkun á tímabilinu var aukin blæðingar­
tíðni. Þeir bakgrunnsþættir sem höfðu
sterkustu tengslin við eftirmálalausa
fæðingu voru að hafa fætt barn áður,
að hafa íslenskt ríkisfang og að vera
yngri en 40 ára.
Ályktanir
Markmið barneignarþjónstu er að há­
marka heilbrigði móður og barns. Með
því að skoða útkomur barneignarþjónustu
á þennan hátt fæst heildstæð mynd af
heilsu mæðra og barna. Framtíðar rann­
sóknir geta því nýtt sér þessa aðferð til
þess að skoða enn frekar hvaða hópa er
hægt að efla og styrkja á meðgöngu og
í fæðingu til þess að auka hlutfall eftir­
málalausra fæðinga á Íslandi.
Lykilorð
eftirmálalaus fæðing
inngrip
útkoma mæðra
útkoma nýbura
ÚtdrátturHöfundar
Hildur Holgersdóttir,
ljósmóðir og hjúkrunar-
fræðingur BS, MS, 1, 2
Berglind Hálfdánsdóttir,
dósent, ljósmóðir og
hjúkrunarfræðingur BS,
MS, PhD, 3
Emma Marie Swift, lektor,
ljósmóðir BSc, MSc, PhD, 3, 4
1 Fæðingarvakt, Landspítali.
2 Heilsugæslan Miðbæ, Heilsu gæsla
höfuðborgar svæðisins.
3 Hjúkrunar- og ljósmóður fræði deild,
Háskóli Íslands.
4 Fæðingarheimili Reykjavíkur.
tengiliður hildur93@gmail.com
Inngangur
Stuðningur við eðlilegt barneignarferli er lykilþáttur í hug­
mynda fræði ljósmæðra (ICM, 2014). Þrátt fyrir þetta eru
áherslur í rannsóknum um barneignarferlið oft frekar á inn­
grip í fæðingar eða á það sem út af ber. Fáar rannsóknir leggja
þannig áherslu á eðlilegt barneignarferli og hvernig megi bæta
og efla það sem eðlilegt og jákvætt er (Smith o.fl., 2014). Slíkar
rannsóknir eru þó nauðsynlegar svo hægt sé að kortleggja
styrkjandi og hamlandi þætti þess sem ýtir undir eðlilegar
fæðingar (Downe, 2008; Euro­Peristat Project, 2008; M. Perez­
Botella, Downe, Magistretti, Lindstrom og Berg, 2015; World
Health Organization, 2018).
Eitt af því sem hefur reynst erfitt í þessari umræðu er
að ekki er til ein skilgreining á því hvað sé eðlilegt ferli og
greinir þá helst á um hvort verkjastilling á við utanbastsdeyfingu
teljist til inngripa í fæðingu eða ekki (Halpern, 2009; Young,
2009). Einnig er mismunandi hvort skilgreiningar taki tillit
til ástands móður og barns fyrir og eftir fæðingu eða horfi
ein ungis til inn gripa í fæðinguna sjálfa (World Health Orga­
nization og Technical Working Group, 1997). Það sem allir
eru þó á eitt sáttir með er að heilbrigði móður og barns á með­
göngu, í og eftir fæðingu, eru lykilþættir í gæðamati á heil­
brigðis þjónustu á alheims vísu. Þeir þættir sem helst er horft til
í þessu tilliti eru breytur sem hafa veruleg áhrif á heilsu móður
og barns bæði til skemmri og lengri tíma, svo sem innlagnir
á nýburagjörgæslu, keisara skurður eða blæðing eftir fæðingu
(Euro­Peristat Project, 2012).
Í flestum tilvikum eru birtar tölur yfir ákveðin inngrip
eða útkomur en sjaldan er horft á ferlið heildstætt. Sem dæmi
um þetta eru nýlegar rannsóknir um keisaraskurð eða fram­
köllun fæðingar. Í auknum mæli hefur nú verið kallað eftir að
inngrip í fæðingar og útkomur kvenna og barna séu skoðaðar
heildstætt og í þessum anda hefur EuroPeristat Project kallað
eftir því að birtar séu upplýsingar um fjölda og hlutfall kvenna
sem fara í gegnum fæðingu án fimm algengustu inngripa í
fæðingar (keisaraskurð, famköllun fæðingar, utanbastsdeyfingu,
notkun á töng eða sogklukku og spangarskurð (Euro­Peristat
Project, 2012). Ekki hafa enn þó birst tölur um þessa breytu,
hvorki hér á landi né erlendis.
Inngrip í fæðingar segja þó ekki alla söguna, þar sem
útkomur á borð við spangarrifur, blæðingu og Apgar skor eru
einnig mikilvægir mælikvarðar á heilbrigði og líðan konu og
barns eftir fæðingu. Til þess að sameina umræðu annars vegar
um mikilvægi þess að skoða eftirmála fæðingar, þ.e. áhrif
fæðingar á heilbrigði móður og barns eftir fæðingu, og hins
vegar um mikilvægi þess að skoða ekki einungis eina breytu
í senn heldur útkomu móður og barns heildstætt hefur komið
fram sú hugmynd að skoða fyrirbærið fæðingu án eftirmála,
en það er fæðing án þeirra inngripa eða fylgikvilla em líkleg
eru til að hafa skammtíma og langtíma áhrif á heilsu kvenna
og barna eftir fæðingu (Andersson, Flems, & Kesmodel, 2016).
Eftir mála laus fæðing (e. un­complicated delivery) er þá skil­
greind sem fæðing þar sem kona fæðir um leggöng, án þess
að áhöld séu notuð, engin spangarklipping er gerð, ekki verður
rifa í endaþarm, ekki mikil blæðing eftir fæðingu (< 500 ml),
ekki andvana fæðing, ekki lágt Apgar skor (< 7 eftir 5 mínútur)
og ekki innlögn á nýburagjörgæslu. Í þessari skilgreiningu er
hugsunin sú að sjónarhornið er ekki einungis út frá inngripum
eða einstökum fylgikvillum heldur út frá heilsu konunnar og
nýburans í heild eftir fæðingu. Með þessari nálgun er áhersla
lögð á mikilvægi heilsueflingar og almennt heilbrigði eftir
fæðingu, frekar en að horft sé til hvort og hvaða inngripum hafi
verið beitt eða hvaða verkjastilling hafi boðist.
Vitað er að á Íslandi er dánartíðni móður og nýbura
lág (Euro­Peristat Project, 2018; Alexander Kr Smárason, Eva
Jónas dóttir, Jóhanna Gunnarsdóttir og Védís Helga Eiríks­
dóttir, 2021). Einnig er tíðni keisara innan eða við þau mörk
sem Alþjóðaheilbrigðisstofnunin hefur sett sem hinn gullna
meðalveg til að hámarka heilsu móður og barns (Betrán o.fl.,
2016). Þrátt fyrir að þessir þættir séu stór þáttur í því hvort
fæðing eigi sér eftirmála eða ekki, þá spila fleiri þættir hér inn
í og þessir þættir er varða heilsu móður og barns eftir fæðingu
hafa ekki verið teknir saman hér á landi svo vitað sé. Nýlegar
rannsóknir sýna þó að inngrip í fæðingar, svo sem fram köllun
fæðingar, hefur aukist verulega á undanförnum árum (Gunnars­
dottir et al., 2020; Swift, Tomasson, Gottfreðsdóttir, Einars­
dóttir, & Zoega, 2018) en einnig að meðgöngutengdir kvillar
á borð við háþrýsting og sykursýki sem geta haft áhrif á afdrif
bæði móður og barns hafa aukist.
Tilgangurinn með þessari rannsókn er að lýsa fæðingum
á Íslandi á heildstæðan hátt með því að skoða heilbrigði kvenna
og barna eftir fæðingu. Markmið rannsóknarinnar var að svara
þremur rannsóknarspurningum: 1) Hver er fjöldi og hlut fall
eftirmálalausra fæðinga af öllum einburafæðingum á árunum
2009­2018 á Íslandi 2) Hefur orðið breyting á fjölda eftir mála­
lausra fæðinga á rannsóknartímabilinu? 3) Hvaða bak grunns­
þættir móður auka líkur á eftirmálalausri fæðingu?
Aðferðafræði
Rannsóknaraðferð
Rannsóknin er lýðgrunduð gagnagrunnsrannsókn. Gögnin voru
fengin úr fæðingaskrá Íslands yfir 10 ára tímabil (2009­2018).
Fæðingaskráin inniheldur allar fæðingar (lifandi og andvana) ≥
22 viku og/eða ef barn vóg meira en 500g.
Þýði
Rannsóknin tók til allra einburafæðinga (N=42.682) á Íslandi
yfir 10 ára tímabili (2009­2018) sem skráðar voru í íslensku
fæðingaskrána. Ákveðið var að útiloka fjölburafæðingar þar sem
fjölburafæðingar bera með sér aukna áhættu og auknar líkur
á inngripum í samanburði við einburafæðingar. Sem dæmi var
framköllun fæðingar mun algengari meðal fjölburafæðinga eða
45,5% árið 2018 og 62,3% árið 2019 miðað við 28,1% árið 2018