Ljósmæðrablaðið

Árgangur

Ljósmæðrablaðið - 01.12.2022, Blaðsíða 93

Ljósmæðrablaðið - 01.12.2022, Blaðsíða 93
ljósmæðrablaðið ljósmæðrablaðið 1. tölublað · 100. árgangur · desember 2022 9392 1. tölublað · 100. árgangur · desember 2022 ritrýnd fræðigrein PIPP­R verkjamat hjá fyrir burum og veikum nýburum, prófun á íslenskri þýðingu PIPP­R Pain Assessment for Premature Infants and Sick New­Borns, Testing an Icelandic Translation Bakgrunnur Lífslíkur fyrirbura hafa farið vaxandi undan farin ár og því fylgir fjölgun inn­ lagna á nýburagjörgæslu með til heyrandi sársaukafullum inngripum vegna nauð­ syn legra meðferða. Verkja mat nýbura er flókið og þá sérstaklega hjá fyrirburum. Enn í dag er ekki til algild aðferð við verkjamat þessa við kvæma hóps. Mikil­ vægt er að styðjast við áreiðanlega og rétt mæta verkja mats kvarða sem hafa sýnt klíníska gagnsemi. Markmið rannsóknarinnar er að meta gagn semi nýrrar útgáfu verkja mats­ kvarðans PIPP­R í íslenskri þýðingu (ísl PIPP­R) við verkjamat á ný bura gjör­ gæslu deild á Íslandi og meta áreiðan leika og rétt mæti íslPIPP­R. Aðferð Rannsóknin studdist við megindleg gögn með víxlunar tilraunasniði (e. cross­over design). Notast var við þægindaúrtak 50 fyrirbura og veikra nýbura inniliggjandi á ný bura gjörgæsludeild á Íslandi, með leið réttan meðgöngualdur frá 23 til 42 vikna. Tveir rannsakendur fram kvæmdu verkja mat með íslPIPP­R verkja mats­ kvarðanum við þrjár mis munandi að­ stæður, hlutlausar, raskaðar og sárs auka­ fullar. Úrvinnsla gagna var fram kvæmd með SPSS tölfræðiforritinu og notast var við lýsandi og skýrandi töl fræði. Gerð var fervikagreining og fylgni prófanir (ANOVA, Cronbach’s, Kappa, ICC og Pearson’s) með hjálp SPSS tölfræði forritsins. Niðurstöður Fylgni reyndist á milli matsaðila í mæl­ ingum og fylgni milli flestra mats þátta í íslPIPP­R verkja mats kvarðanum, mark ­ tækur munur reyndist ekki á heildar stiga­ gjöf rannsakenda í neinum af þremur mis munandi að stæðum mælinga. Innra sam ræmi milli rannsakenda var ásættan­ legt í öllum mælingum. Fervika greining sýndi að íslPIPP­R verkja mats kvarðinn greindi marktækan mun milli allra mæli­ aðstæðnanna og sýnir því innra rétt mæti við mat á verkjum nýbura þar sem stígandi fékkst í mælingum eftir meintum sárs ­ auka í aðstæðum. Ályktanir Við prófunina náðist að sýna fram á á ­ reiðanleika og réttmæti íslPIPP­R í mati á sár sauka á nýbura gjörgæslu á Íslandi og hægt að staðfesta gagnsemi nýrrar útgáfu og notkunar íslPIPP­R í klínísku starfi. Mælitækið er því góð viðbót til að bæta gæði og þjónustu í verkjamati hjá fyrir­ burum og veikum nýburum á Íslandi. Lykilorð fyrirburar veikir nýburar verkir verkjamat ÁgripHöfundar Theja Lankathilaka, hjúkrunar- fræðingur BS, MS 1, 2 Sigríður María Atladóttir, hjúkrunarfræðingur BS, MS 2 Dr. Guðrún Kristjánsdóttir, prófessor, hjúkrunar fræðingur BS, MSc, PhD 1, 2, 3 1 Hjúkrunar- og ljósmóðurfræðideild, Háskóli Íslands. 2 Vökudeild, Barna og kvennaþjónusta, Landspítali. 3 Department of Health Science, Faculty of Medicine, Lund University. tengiliður thejal92@gmail.com Inngangur Undanfarna þrjá áratugi hafa orðið miklar breytingar á við horfi og verklagi hjá heilbrigðisstarfsfólki í að þekkja og með höndla verki hjá fyrirburum og veikum nýburum. Innlögn á nýbura gjör­ gæslu er vörðuð endurteknum sársaukafullum inngripum vegna veikinda eða meðferðar. Sýnt hefur verið fram á að sársaukafull inngrip geti verið að meðaltali 12 til 16 á sólarhring og ályktað að allt að 78% nýbura fái ekki viðeigandi verkjameðferð (Relland o.fl., 2019; Rioualen o.fl., 2018). Þrátt fyrir þessa vitneskju eru verkir enn álitamál fyrir heilbrigðisstarfsfólki og eru því enn ekki meðhöndlaðir með fullnægjandi hætti (Rioualen o.fl., 2018). Hér á landi er einnig sérstök ástæða til að leggja áherslu á mark­ vissa notkun verkjamatstækja til að meta verki hjá nýburum. Til þess þarf vel staðlaðar og prófaðar íslenskar þýðingar á viður­ kenndum alþjóðlegum greiningartækjum. Rannsóknarniðurstöður úr fyrri hluta prófunar á ísl­ pipp­r á nýburagjörgæsludeild sýndu vísbendingar um áreiðan­ leika og réttmæti til notkunar í klínískum aðstæðum á nýbura­ gjör gæslu deild á Íslandi. Æskileg úrtaksstærð fyrir ásættanlegt áreiðanleikapróf gerir ráð fyrir að lágmarki 30 þátttakendum til að unnt sé að heimfæra á þýði með Cronbach’s alpha stuðli (Ercan o.fl., 2007; Yurdugül, 2008). Með því að stækka úrtakið úr 19 börnum (Theja Lankathilaka, 2018) í 50 börn með sömu matsaðila og rannsóknarvettvang væri hægt að fá fullnægjandi rannsóknarniðurstöður fyrir klíníska prófun mælitækisins. Birtingarmynd verkja og þróun verkjamatskvarða Sársauki leiðir til fjölda viðbragða í hegðun hjá fyrirburum og nýburum sem hægt er að fylgjast með og nota til að meta styrk sársauka. Þessi viðbrögð fela í sér breytingar á líkamshreyfingum og vöðvaspennu. Dæmi eru grettur, grátur eða breyting á rödd, breytingar á svefnástandi og áhrif á athygli eða samskipti við aðra. Bæði óþroskuð lífeðlisleg viðbrögð fyrirbura og lágt vöku­ stig geta leitt til dreifðari hegðunarmerkja borið saman við heil­ brigða nýbura og ungbörn (Eriksson og Campbell­Yeo, 2019). Fyrirburar hafa takmarkaða getu til að sýna hegðunarviðbrögð við sársaukaupplifun og viðbrögð þeirra geta verið mikil og ýkt eða án vöðvaspennu. Því er mikilvægt að hafa í huga og taka tillit til meðgöngualdurs og þroska fyrirburans þegar kemur að verkjamati á nýburagjörgæsludeild ( Johnston o.fl., 2011; Spence, 2010). Lífeðlislegar breytur sem taka breytingum við verkja upp­ lifun eru meðal annars öndunartíðni, súrefnismettun, hjart­ sláttar tíðni og blóðþrýstingur. Í gegnum tíðina hefur verið sýnt fram á að þessar breytur gefa merki um verki eða sárs auka hjá fyrirburum og nýburum (Eriksson og Campbell­Yeo, 2019; Faye o.fl., 2010). Sársauki hjá þessum hópi hefur verið rannsakaður með heilasírita og segulómun af heila, með því að athuga virkni, súrefnisupptöku og blóðflæði í heila við sársaukafullar aðstæður og þannig verið hægt að sýna fram á áreiðanleika við að greina sársauka (Slater o.fl., 2010). Þó skortir fleiri rannsóknir og ljóst að ofantaldar aðferðir eru ekki ákjósanlegar við rúm sjúklings. Verkjamat Í ljósi þeirrar þekkingar sem fyrir liggur um sársaukaupplifun nýbura eru heilbrigðisstarfsmenn hvattir til að nota staðlaða verkjamatskvarða sem hafa sýnt fram á áreiðanleika, réttmæti, klíníska gagnsemi og næmi gagnvart mismunandi verkjum, svo sem bráðum og langvarandi verkjum, verkjum við sársaukafull inngrip og eftir skurðaðgerðir (Ranger o.fl., 2007). Verkjamat og ­meðhöndlun er enn umdeild og þó margir verkjamats­ kvarðar séu í boði heldur verkjamat áfram að vera vanfram­ kvæmt á nýburagjörgæsludeildum (Maxwell o.fl., 2013). Til þess að meðhöndla verki á fullnægjandi hátt er mikilvægt að greina verki, þekkja orsakavalda og hvernig þeir birtast (Anand o.fl., 2017). Ein helsta hindrunin við að meta og meðhöndla verki er skortur á þekkingu á fyrirliggjandi matskvörðum en reynsla og þekking heilbrigðisstarfsmanns er grundvallaratriði við verkja mat. Verkjamat hjá nýburum felur í sér þekkingu á upp­ tökum verkja eða sársauka (Hatfield og Ely, 2015). Við verkja­ mat hjá fyrirburum og veikum nýburum er yfirleitt stuðst við mat á hegðun og/eða lífeðlislegar breytur. Þá er mikilvægt að sá sem fram kvæmir verkjamat hafi skilning á hvað hver þessara þátta þýðir og geti greint á milli streitu og verkja (McPherson o.fl., 2020). Einnig þarf að taka tillit til annarra þátta, svo sem aldurs og vitsmunalegs þroska barnsins (Beltramini o.fl., 2017). Með göngu aldur, lífaldur, taugaþroski og fyrri reynsla af verkja­ upplifun hefur áhrif á svörun nýburans við verkjum. Aldur barns, bæði meðgöngualdur og lífaldur, hefur veruleg áhrif á styrk við bragða við sársauka. Þá skiptir vökustig sérstaklega máli hjá fyrir burum og veikum nýburum þar sem sofandi barn hefur tak markaða getu til að bregðast við sársaukafullum inngripum (Walter­Nicolet o.fl., 2010). Sársaukafull inngrip og afleiðingar Inngrip sem valda óþægindum, streitu og sársauka eru til dæmis húðrof, svo sem hælstungur við blóðsykursmælingar, blá æða­ stungur, uppsetningar á æðaleggjum, mænuholsástungur, blöðru­ ástungur, drenuppsetningar en einnig ísetningar miðlægra leggja, sonduísetningar, augnskoðanir, þarmaúthreinsanir, soganir í barkatúpu, kok og nef, skipti á barkarauf, fjarlæging plásturs og umbúðaskipti á sárum (Anand o.fl., 2017; Stevens o.fl., 2013). Þekkt er að mörg þessara sársaukafullu inngripa og með ferða leiða í ljós neikvæð áhrif á vöxt og þroska hjá ný burum. Ung­ börn með heila og taugakerfi í mótun eru líklegri til að fá auka­ verkanir en eldri börn og fullorðnir. Ef sársauki eða endur tekin verkjaupplifun er ekki rétt metin og verkir með höndlaðir getur það haft í för með sér neikvæðar afleiðingar (Hatfield, 2014; Rahimi o.fl., 2017). Val á verkjamatsaðferð er því mikil væg og brýnt að mælitæki sé nýtilegt. Það felur meðal annars í sér að verkjamatstækið sé vel skiljanlegt þeim sem notar það. Þýðing og menningaraðlögun er nauðsynleg og fyrsta skref í átt að klínískri innleiðingu (Olsson o.fl., 2018).
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108

x

Ljósmæðrablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ljósmæðrablaðið
https://timarit.is/publication/862

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.