Tímarit lögfræðinga - 01.06.2005, Blaðsíða 11

innar og mannréttindasáttmálans, sem að framan eru nefndar, enda skarast
þessar reglur talsvert eins og nánar verður vikið að í kafla 3.1.6.15
2.3 Er meginreglan um skýrleika refsiheimilda sjálfstæð réttarregla eða
hluti af grunnreglunni um lögbundnar refsiheimildir? – dómur
Hæstaréttar 28. október 2004, nr. 251/2004 (hvíldartími ökumanna)
Því álitaefni má velta fyrir sér hvort meginreglan um skýrleika refsiheimilda
sé sjálfstæð réttarregla sem leidd verður af 1. mgr. 69. gr. stjórnarskrárinnar eða
hluti af grunnreglunni um lögbundnar refsiheimildir.16 Grunnreglan áskilur að
mælt sé fyrir um refsiheimild í settum lögum frá Alþingi eða eftir atvikum í
almennum stjórnvaldsfyrirmælum. Ef enga verknaðarlýsingu er að finna í
þessum réttarheimildum verður manni ekki refsað fyrir þá háttsemi sem honum
er gefin að sök, sbr. t.d. H 2000 2957 (gaffallyftari).17
Í grunnreglunni felst einkum krafa um lýðræðislegan uppruna refsi-
heimildar.18 Þótt ákæruvaldið telji að viðhlítandi refsiheimild sé til staðar kann
samt sem áður að rísa ágreiningur um hvort hún telst nægjanlega skýr. Þá er
ljóst að krafan um að refsiheimildir séu skýrar á við hvort sem heimildin sækir
stoð sína í sett lög í þrengri merkingu eða almenn stjórnvaldsfyrirmæli sem
teljast að öðru leyti hafa fullnægjandi lagastoð. Ráðherra ber því við setningu
slíkra stjórnvaldsfyrirmæla, sem hafa að geyma verknaðarlýsingar og refsi-
reglur, að haga framsetningu þeirra þannig að þær séu nægilega skýrar og
11
15 Um skýrleikakröfur hinna sérstöku lagaáskilnaðarreglna 8.-11. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu
er fjallað í ritgerð Kjartans Bjarna Björgvinssonar: „Verðleikar laganna – lagaáskilnaðarregla
Mannréttindasáttmála Evrópu og afstaða hennar til íslensks réttar“. Úlfljótur. 3. tbl. 56. árg. (2003),
kafli 5.
16 Í riti Jónatans Þórmundssonar, Afbrot og refsiábyrgð I, er gengið út frá því að meginreglan
um skýrleika refsiheimilda sé í raun viðbót við og þar með hluti af grunnreglunni, sjá eftirfarandi
umfjöllun á bls. 155: „Grundvallarreglan … hefur með lögfestingu mannréttindasáttmálans fengið
aukinn styrk í almennum lögum hér á landi, og ekki síst fyrir þær kröfur, sem Mannréttindadóm-
stóll Evrópu hefur gert til þess, að refsireglur séu aðgengilegar og skýrar (accessible and foresee-
able)“. Sjá hér enn fremur eftir sama höfund: In Search of Universal Justice. Studies in comparative
and international criminal law. Reykjavík (2002), bls. 25.
17 Róbert R. Spanó: „Stjórnarskráin og refsiábyrgð“ (fyrri hluti), bls. 22 og 39-40. Í H 2000 2957
(gaffallyftari) var ákærða gefið að sök að hafa brotið gegn ákvæðum c-liðar 2. gr., 1. tölulið a-liðar
3. gr. og 1. mgr. 11. gr. reglna nr. 198/1983 um réttindi til að stjórna vinnuvélum, eins og þeim var
breytt með 1. gr. reglna nr. 24/1999, sbr. 1. mgr. 99. gr. laga nr. 46/1980 um aðbúnað, hollustuhætti
og öryggi á vinnustöðum, með því að hafa ekið gaffallyftara án tilskilinna réttinda. Í dómi Hæsta-
réttar sagði m.a. svo: „Hvorki er í tilvitnuðum ákvæðum reglna nr. 198/1983 með áorðnum breyt-
ingum né 1. mgr. 99. gr. laga nr. 46/1980 lagt bann við því að maður, sem ekki hefur hlotið sérstök
réttindi, stjórni gaffallyftara þeirrar gerðar, sem ákærði ók umrætt sinn, gagnstætt því, sem áður gilti
samkvæmt 2. mgr. 1. gr. reglugerðar nr. 121/1967 um réttindi til vinnu og meðferðar á vinnuvélum.
Skortir því viðhlítandi lagastoð fyrir því að ákærði hafi unnið til refsingar með áðurnefndri hátt-
semi sinni, sbr. 1. mgr. 69. gr. stjórnarskrárinnar, eins og henni var breytt með 7. gr. stjórnarskip-
unarlaga nr. 97/1995“. Sjá hér einnig um sambærilegt álitaefni H 18. nóvember 2004, nr. 236/2004
(vinnuvélar).
18 Róbert R. Spanó: „Stjórnarskráin og refsiábyrgð“ (fyrri hluti), kaflar 4 og 7.