Tímarit lögfræðinga - 01.06.2005, Page 52

reglunnar um skýrleika refsiheimilda og lögskýringar verða raunar harla óljós
í tilvikum sem þessum.
Ef aðstaðan er aftur á móti sú að refsiheimild virðist ekki hafa veitt hinum
ákærða sanngjarna og eðlilega viðvörun um refsinæmi háttsemi eða setja sam-
kvæmt orðalagi sínu fram nægjanlega hlutlæga lýsingu á þeim athöfnum (eða
athafnaleysi) sem gera á refsiverðar þannig að matsgrundvöllur lögreglu og
ákæranda sé almennt séð of óljós (refsivörslusjónarmiðið), standa rök til þess
að dómstóll telji refsiheimildina í heild sinni andstæða meginreglunni um
skýrleika refsiheimilda.102 Við slíkar aðstæður verður refsiheimildinni ekki
beitt af hálfu dómstóla. Þyrfti þá að afnema hana með lögum eða gera á henni
breytingar enda leiðir dómur um almennan óskýrleika refsiheimildar ekki til
ógildingar hennar í samræmi við almenn viðhorf í íslenskum stjórnskipunarrétti
og réttarheimildafræði.
Til nánari útskýringar á muninum á almennum og sérgreindum óskýrleika
refsiheimildar í ofangreindum skilningi, og afleiðingum þessa greinarmunar í
framkvæmd, er rétt að bera saman að nýju þær refsiheimildir sem á reyndi ann-
ars vegar í H 1997 1253 (skoteldar) og hins vegar í dómi Hæstaréttar 3. apríl
2003 (arnarvarp í Miðhúsaeyjum).
Sá annmarki sem var á skýrleika 1. mgr. 30. gr. þágildandi skotvopnalaga í
fyrra málinu var augljóslega þess eðlis að sú refsiheimild gat ekki við nokkrar
aðstæður talist nægjanlega skýr ein og sér, sbr. nánar umfjöllun í kafla 3.3.3 hér
að framan. Orðalag í niðurlagi forsendna dómsins skapar hins vegar ákveðinn
vafa um hvort Hæstiréttur hafi ætlað að veita dóminum svo rúmt fordæmisgildi
um gildi lagareglunnar sem refsiheimildarinnar, sbr. eftirfarandi ummæli: „ekki
fallist á, að þau feli í sér viðhlítandi refsiheimild vegna þeirrar háttsemi, sem
ákærðu er gefið að sök.“ (leturbr. höf). Einnig er álitamál hvort dómur Hæsta-
réttar 3. apríl 2003 feli í sér afstöðu til almenns eða sérgreinds óskýrleika hug-
taksins lífsvæði dýra í þágildandi 2. mgr. 6. gr. laga nr. 64/1994, sbr. eftirfarandi
ummæli í niðurlagi forsendnanna: „Þetta orðalag ákvæðisins er að þessu leyti
of almennt og því ekki nægilega ótvírætt og glöggt.“ (leturbr. höf.) Ljóst er hins
vegar að löggjafinn mat það svo að nauðsynlegt hafi verið að gera breytingar á
ákvæðinu í framhaldi af dóminum, sbr. 4. gr. laga nr. 94/2004.
3.3.8 Matskennd svigrúmsákvæði – þróun refsiheimildar í dómafram-
kvæmd og ráðgjöf lögfræðings
Eins og dómur Hæstaréttar H 1997 1253 (skoteldar) ber með sér er það
einkum í þeim tilvikum þegar löggjafinn orðar hátternisreglur með mjög mats-
kenndum hætti að vafi kann að leika á samræmi refsiheimildarinnar og megin-
102 Jónatan Þórmundsson: „Um fordæmi sem réttarheimild í enskum og bandarískum rétti“, bls.
371: „Hæstiréttur Bandaríkjanna hefur mótað þá reglu, að refsiákvæði séu ógild, ef þau eru svo
óljós eða teygjanleg, að þau veiti ekki hinum brotlega né dómstólum nægilega leiðbeiningu um
mörk hinnar refsiverðu háttsemi. Það þýðir, að dómstólar láta sér ekki nægja í vafatilvikum að velja
mildari kostinn, heldur er allt ákvæðið lýst ógilt“.
52