Tímarit lögfræðinga - 01.06.2005, Síða 64

5. NIÐURSTÖÐUR
Í íslenskum rétti gildir meginreglan um skýrleika refsiheimilda samkvæmt 1.
mgr. 69. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. einnig 1. mgr. 7. gr. Mannréttindasáttmála
Evrópu, sbr. 1. gr. laga nr. 62/1994. Grunnreglan um lögbundnar refsiheimildir
og meginreglan um skýrleika refsiheimilda mynda saman mynda tvo aðgreinda
en náskylda efnisþætti er falla innan heildarheitisins lögmætisregla refsiréttar,
sjá kafla 2.3.
Inntak og gildssvið meginreglunnar um skýrleika refsiheimilda í íslenskum
rétti er enn sem komið er nokkuð óljóst enda hafa til þessa ekki gengið margir
dómar þar sem á hana hefur reynt. Af dómaframkvæmd má þó greina nokkur
meginsjónarmið sem telja verður að liggi til grundvallar beitingu meginregl-
unnar í réttarframkvæmd.
Í fyrsta lagi hafa dómstólar að því er virðist lagt áherslu á að refsiheimild megi
ekki vera of almenn og óljós þannig að hún veiti ekki sanngjarna og eðlilega við-
vörun um hvað telst falla innan marka verknaðarlýsingar refsiákvæðis. Viðvörun-
arsjónarmiðið virðist því enn sem komið er ráðandi í úrlausnum dómstóla enda
hafa dómstólar til þessa ekki rökstutt beitingu meginreglunnar um skýrleika
refsiheimilda með vísan til annarra sjónarmiða, s.s. refsivörslusjónarmiðsins, sjá
kafla 3.1.2 og 3.3.2. Þá leiðir það af þeirri kröfu að refsiheimildir megi ekki vera
of almennar og óljósar að refsiheimildir verða að lýsa að lágmarki einhverjum
hlutlægum viðmiðum eða hafa að geyma áþreifanlega leiðbeiningu um inntak
þeirra þótt þær séu orðaðar með matskenndum hætti, sjá kafla 3.3.3.
Í öðru lagi virðist mega draga þá ályktun af dómaframkvæmd að mælikvarði
sá á fyrirsjáanleika refsiheimildar, sem lagður er til grundvallar, sé almennur og
hlutlægur. Matið er þá miðað við það hvernig ætla megi að refsiheimildin horfi
við venjulegum, sakhæfum einstaklingi fremur en að vera einstaklingsbundin,
þ.e. miðað við það hvernig refsiheimildin horfir við hinum ákærða sérstaklega.
Að þessu leyti virðist dómaframkvæmdin í samræmi við þau viðhorf sem lýst
er í skrifum íslenskra fræðimanna og byggt hefur verið að meginstefnu til á í
norskum, dönskum og bandarískum rétti.
Í þriðja lagi er í ritgerðinni fjallað um samspil almennt orðaðra verknað-
arlýsinga í settum lögum í þrengri merkingu og fyrirmæla í almennum stjórn-
valdsfyrirmælum um nánari útfærslu þeirra við mat á skýrleika refsiheimilda.
Er því haldið fram að þótt löggjafinn velji að mæla fyrir um hátternisreglur með
almennum og óljósum hætti í settum lögum, t.d. öryggis- og varúðarskyldur,
kunni slíkar verknaðarlýsingar eftir atvikum að fullnægja kröfum meginregl-
unnar um skýrleika refsiheimilda ef löggjafinn hefur samhliða veitt ráðherra
heimild til að útfæra í almennum stjórnvaldsfyrirmælum inntak slíkra fyrir-
mæla. Hafi ráðherra við þær aðstæður nýtt þá heimild, og mælt nánar fyrir um
inntak hátternisreglunnar með fyrirmælum í reglugerð sem fullnægja sem slík
meginreglunni um skýrleika refsiheimilda, megi líta á hina settu lagareglu og
stjórnvaldsfyrirmælin heildstætt sem refsiheimild sem fullnægir kröfum 1. mgr.
69. gr. stjórnarskrárinnar, sjá kafla 3.3.4.
64