Tímarit lögfræðinga - 01.06.2005, Síða 72

1. INNGANGUR
Í þessari grein er ætlunin að lýsa reglum íslensks réttar um ábyrgð á tjóni af
völdum dýra og tengd efni. Reynt verður m.a. að svara spurningum um hvenær
bótaskylda sé fyrir hendi þegar dýr valda tjóni og hverjir beri hana, svo og
hvaða tjón beri að bæta, auk annarra atriða.
Viðfangsefnið takmarkast við tjón sem dýr valda án beins tilverknaðar
manna. Það er ekki viðfangsefnið að fjalla um tilvik þegar menn beita dýrum
fyrir sig til að valda tjóni og ásetningur þeirra stendur beinlínis til þess. Er hér
átt við tilvik eins og þegar maður sigar hundi á einhvern eða þegar maður rekur
búfé á beit í land annars manns. Í þessum tilvikum og öðrum samskonar eru það
athafnir mannanna sem koma til álita en ekki dýranna. Hið sama á við þegar
verk manna miða beinlínis að því að tjón verði af völdum dýra. Má hér t.d. vísa
til ákvæða 32. kafla landsleigubálks Jónsbókar um bótaskyldu þess er skýtur
upp hliði að akri eða engi, eða manns sem ekki vill ríða réttan veg, heldur yfir
akur, tún eða engi. Hér verður verður hins vegar fjallað um þau tilvik þegar tjón
verður og vandséð er hvorum er um að kenna, manni eða dýri. Þetta á t.d. við
þegar hundur sem maður hefur í bandi veldur tjóni eða hestur sem reiðmaður
situr. Hið sama á og við þegar dýrum er stjórnað á sýningu.
Fyrst verður fjallað um lögfestar bótareglur (2. kafli). Þeim hefur fækkað
allverulega á undanförnum áratugum frá því sem áður var.1 Með nýjum lögum
á sviði landbúnaðar hafa gamlar bótareglur verið numdar úr gildi, eins og t.d.
um ábyrgð á tjóni af völdum stóðhesta, en eigendur þeirra báru áður hlutlæga
ábyrgð á tjóni af þeirra völdum. Í lögum nr. 6/1986 um afréttarmálefni, fjallskil
o.fl. er ákvæði um bótaábyrgð, sem er mjög gamalt að stofni til, og mun það nú
vera eina lagaákvæðið frá seinni tímum þar sem fjallað er um bótaábyrgð á tjóni
af völdum dýra. Sveitarfélög geta með heimild í lögum nr. 103/2002 um búfjár-
hald o.fl. sett samþykktir um búfjárhald og í 25. gr. laga nr. 7/1998 um hollustu-
hætti og mengunarvarnir er heimild til að setja samþykktir um gæludýrahald. Í
sumum þessara samþykkta eru ákvæði um bótaskyldu dýraeigenda og verður
kannað hvort þau ákvæði eigi sér nægjanlega stoð í fyrrgreindum lögum. Fyrst
verður hins vegar fjallað um ákvæði úr Jónsbók frá 1281 og Réttarbótinni frá
1294. Enn eru í gildi, og birt í lagasafninu, nokkur ákvæði úr hinni gömlu lög-
bók Íslendinga er varða efnið, en eins og það er afmarkað, og lýst var hér að
framan, koma fæst þeirra þó til skoðunar. Þau eru engu að síður gildandi réttur
í landinu og ekki óhugsandi að þeim kunni að vera beitt eða þau höfð til hlið-
sjónar í dómsmálum.
Næst verður fjallað um ólögfestar bótareglur, þ.e. sakarregluna, og sá háttur
hafður á að fjalla afmarkað um ákveðin efni, aðallega með hliðsjón af dómum
Hæstaréttar (3. kafli). Á þessu sviði hafa á undanförnum árum fallið stefnu-
1 Sjá nánar Arngrímur Ísberg: „Um ábyrgð á tjóni af völdum dýra“. Úlfljótur. 2. tbl. 1977, bls.
68-102.
72