Skírnir - 01.09.2008, Side 12

286
HALLDÓR BJÖRNSSON
SKÍRNIR
vakti ekki mikla athygli, og þó að Callendar hafi líklega ekki held-
ur sannfært marga, héldu greinar hans kenningu Arrheniusar á lofti.
Hvað varðar þau rök að lofthjúpurinn væri mettaður gagnvart
C02 benti Callendar á að það skipti mestu máli hvað gerðist ofar
í lofthjúpnum. Nákvæmar mælingar á gleypni í lofthjúpnum voru
loks gerðar eftir heimsstyrjöldina síðari. Þá kom í ljós að mælingar
Ángströms á mettun gáfu mjög villandi niðurstöður. Mælingar
hans notuðu loft sem hafði sama þrýsting og mælist við yfirborð
jarðar, en við lægri þrýsting fengust gjörólíkar niðurstöður.
Að vissu leyti má segja að allir aðilar hafi haft nokkuð til síns
máls. Tyndall og Arrhenius höfðu rétt fyrir sér hvað varðaði áhrif
C02, Ángström hafði rétt fyrir sér um að mettun ætti sér stað og
Callendar hafði rétt fyrir sér um að mettunin hefði samt ekki úr-
slitaáhrif. Staðreyndin er sú að C02 í lofthjúpnum nægir til að
gleypa að fullu innrautt Ijós á afmörkuðu bili bylgjulengda (mest
á bilinu 14-16pm). Ef styrkur C02 eykst þá breytir það litlu fyrir
örlög varmageislunar á þessum bylgjulengdum, og því er lofthjúp-
urinn mettaður gagnvart geislun af þessum bylgjulengdum. En
það sem gerist í náttúrunni er að þegar styrkur C02 er aukinn þá
eykst jafnframt gleypni varmageislunar á öðrum bylgjulengdum,
og lofthjúpurinn er því ekki mettaður þegar litið er til allra þeirra
bylgjulengda sem varmageislun jarðar nær yfir. Callendar taldi
líklegt að eitthvað þessu líkt myndi gerast.5
5 í grein sinni ritar Callendar:
... it is probable that great thicknesses of carbon dioxide would absorb on
other wave lengths besides those of the primary bands. (Callendar 1938:229)
Með þessu er hann í raun að segja að þótt lofthjúpurinn sé mettaður á sumum
bylgjulengdum þá sé hann það ekki á öllum. Það er athyglisvert að þó að Ijóst
hefði átt að vera upp úr miðri öldinni að forsendur þeirra mótraka sem sneru að
mettun væru rangar, virðast fáir hafa gert sér grein fyrir því að röksemdafærslan
í heild sinni var röng.
Til að skilja þetta betur skulum við hugsa okkur að lofthjúpurinn sé saman
settur úr mörgum láréttum lögum sem geti hvert gleypt þá varmageislun sem
stafar frá jörðinni. Þegar loftið gleypir varmageislunina þá hlýnar það og geislar
svo varma bæði niður á við og upp á við til næstu laga. Af því að lofthjúpurinn
þynnist eftir því sem ofar dregur er sífellt minna af varmageislun sem hvert lag
gleypir. Jafnvel þótt lofthjúpurinn í heild sinni væri ógagnsær í innrauðu ljósi,
væri hvert lag gagnsærra eftir því sem ofar dregur. Ef farið er nægilega langt upp
kæmi loks að Iagi þar sem varmageislunin fer óhindrað um og út í geiminn. í