Skírnir - 01.09.2008, Page 39
SKÍRNIR
UM LEIKHÚSMANNINN KAMBANN
313
son, sem hefði t.d. flutt tillögu um þegnskylduvinnu á alþingi ís-
lendinga 1903. Nú sé hún hins vegar hluti af þýsku stjórnkerfi
þjóðernisjafnaðarstefnunnar og eigi ekki erindi til annarra landa.
Þegar skáldið var komið út í þessa sálma, var Þjóðverjum nóg
boðið og útvarpsfulltrúi frá sendiráði þeirra í Kaupmannahöfn
krafðist ritskoðunar. Sama hafði gerst þegar frumgerð erindisins
hafði verið prentuð í Berlingske Aftenavis fyrr um haustið.16
Meðal þess sem strikað var út var sú fullyrðing að þjóðernisást
væri samgróin þjóðernisjafnaðarstefnunni, en ekki væri unnt að
flytja föðurlandsást frá einu landi til annars. Auðvitað verður ekki
framhjá því gengið, að Kamban var þarna á gráu svæði. Hann segir
m.a. orðrétt:
Hvað við getum lœrt af Þýskalandi í þessu tilliti, er háð því hvernig okkur
tekst að fjarlægja okkur frá djúprættu efnishyggjuviðhorfi til verðmæta.
Hversu okkur tekst, einnig í ljósi efnishyggjunnar, að uppfylla dýnamísk-
ar forsendur lífsvaxtarins: andann á bakvið árangurinn.
Ennfremur segir Kamban í þessu erindi:
Uppfóstran í natíónalsósíalískum skilningi felst í því að þroska og móta
náttúrulega hæfni til sem mestrar fullkomnunar í þágu samfélagsins.
En þrátt fyrir augljósa hrifningu er Kamban svolítið í vandræðum
með þessa fullyrðingu, því að hann er sjálfur í eðli sínu mikill
einstaklingshyggjumaður. Hann reynir því að útskýra að þau áhrif
sem þegnskylduvinna eigi að hafa á ungar sálir sé fyrst og fremst að
standa gegn allri eigingjarnri og efnishyggjulegri afstöðu til
vinnunnar. Greinin í heild verður ekki túlkuð nema sem mjög
jákvæð í garð Þjóðverja og ráðamanna þar, þó að Kamban gæti
þess að boða hvergi eigin skoðanir beinlínis, fremur að útskýra. Og
hann segir sem sagt orðrétt, að ástæða þess að aðrar þjóðir eigi ekki
að apa eftir Þjóðverjum þetta kerfi fyrir þegnskylduvinnu sé þessi:
Ástæðan er sú, að þegnskylduvinnan er eitthvert skýrasta dæmi um lífs-
viðhorf natíónalsósíalismans. Og það form sem hún tekur á sig í Þýska-
16 Erindið getur að líta í frumgerð sinni í Berlingske Aftenavis, 14. okt. 1940. Sjá
einnig Ásgeir Guðmundsson, Berlínarblús, bls. 200.