Skírnir - 01.09.2008, Síða 41
SKÍRNIR
UM LEIKHÚSMANNINN KAMBANN
315
hafi þurft að lifa í útlegð árum saman vegna árása gagnrýnenda
heima fyrir. Og hann gefur í skyn að hann hafi verið landflótta
bæði í Bretlandi, þar sem hann hafi búið á annað ár, og sé það nú
í Þýskalandi.18
Á stríðsárunum í Danmörku kom svo upp sá kvittur, að hann
vendi komur sínar í Dagmarhus, höfuðstöðvar Gestapo í Kaup-
mannahöfn. Þar átti hann að fá greiðslur fyrir uppfinningu sem
átti að skipta sköpum fyrir gang stríðsins, sagði orðrómur. Allt
bendir til þess, svo hlálegt sem það hljómar í þessu samhengi, að
sú skýring sé rétt sem við eftirgrennslan kom fram, að Kamban
hafi um sex mánaða skeið sótt ritlaun í Dagmarhús fyrir ritgerð
um söl og notagildi þeirra. Þetta mun hafa verið eitt af áhuga-
málum hans; hann skilaði ritgerðinni og mun hafa verið vel greitt
fyrir, en dr. Best sagði við yfirheyrslur að það hefði verið vegna
áhuga Þjóðverja á íslandi.
Eftir að þetta upplýstist, þótti mönnum sem grundvöllur fyrir
málsókn á hendur Kamban, hefði ekkert morð verið framið, væri
orðinn harla haldlaus. En þá kom út bók í nóvember 1945 sem
nefndist Hvad skete med Radioen under Krigen eftir Ernst
Christiansen og Peder Norgaard. Þar er því haldið fram að Kamb-
an hafi bæði starfað sem fyrirlesari og leikstjóri í útvarpinu eftir að
hernámsliðið tók yfir stjórn útvarpsins og „hið nána samband
Kambans við Þjóðverja birtist ekki síst í kröfum hans um þóknun,
sem voru óvenju miklar og Þjóðverjar studdu auðvitað með ráð-
um og dáð“.19
í ljós kemur að hér var ekki alveg rétt með farið og rakti Stig
Rode lögmaður Kambans-fjölskyldunnar það í bréfi til dóms-
málaráðuneytisins danska, dags. 25. nóvember 1945.20
18 Berlingske Tidende, 16. desember 1936. Sbr. Morgunblaðið 17. desember, sem
birtir tilvitnanir í viðtalið, þar sem Kamban lýsir banninu sem þrekvirki (Be-
drift) og telur sér frama í því að vera í hópi rithöfunda eins og Strindbergs,
Ibsens og Shaws sem allir hafi þurft að lifa landflótta vegna vanmeta heima
fyrir og smásmugulegrar gagnrýni. Viðtalið í heild er þýtt á ísiensku í Ásgeir
Guðmundsson, Berlínarblús, bls. 192-194.
19 Ernst Christiansen og Peder Norgaard, Hvad skete med Radioen under
Krigen? Kobenhavn 1945, bls. 193-194.
20 Sendiráð íslands í Kaupmannahöfn, 1988/B84, Þjskj.