Skírnir - 01.09.2008, Blaðsíða 71
SKÍRNIR
UM LEIKHÚSMANNINN KAMBAN
345
Kannski ber að minnast þess, að natúralisminn eða að minnsta
kosti raunsæisstefnan var ríkjandi í Danmörku á þessum árum.
Höfundar eins og Borberg og Kamban reyndu að fara aðrar leiðir,
Borberg að vísu miklu ákveðnar. Circus Juris eftir Borberg, sem
leikið var loks á Konunglega leikhúsinu 1935 í leikstjórn sænska
leikstjórans Pers Lindberg, sem var einlægur andnatúralisti, gerð-
ist til dæmis inni í höfði skálds og var flokkað sem expressíónist-
ískt verk. I Marmara og Örtgfastjörnum þóttu langlokur persón-
anna til óprýði og verkin í heild einnig vera óþarflega löng; að
formi til eru þau þó ekki nýskapandi. Sendiherrann frá Júpíter er
í rauninni ein löng predikun en þó í formi sem minnir lauslega á
siðbótarleikina á fimmtándu og sextándu öld. En ofmælt er að þar
sé í raun bryddað upp á nýju formi; hið markverðasta er þrátt fyrir
allt það sem skáldinu liggur á hjarta. I ritinu Nordens litteratur
efter 1860 lýsir Steingrímur J. Þorsteinsson Kamban sem siðmennt-
uðum heimsborgara „þar sem vitsmunir voru meira ríkjandi en
skáldlegt ímyndunarafl. Hann var samfélagslega sinnaður og hafði
skilning á mannlegu sálarlífi, var hugsjónamaður, bæði í rómantík
• «91
og raunsæi. 71
Hér er ekki ætlunin að fjalla um innviði í leikjum Kambans, þó
að full ástæða sé til, því að lítið hefur verið markvert skrifað um
sjónleiki hans nema í bók Helgu Kress, Guðmundur Kamban.
Æskuverk og ádeilur, sem fjallar um fyrri hluta skáldferils Kamb-
ans frá bókmenntalegu sjónarmiði. En ef Guð lofar verður reynt
að bæta úr því í annarri atlögu.
En meðan þrjú metnaðarfull leikverk lágu í skúffunni, var
skáldið þó ekki af baki dottið. í viðtali í tengslum við sýninguna á
Sendiherranum frá Júpíter í Reykjavík hafði Kamban látið svo um
mælt, að í fyrstu leikritunum sínum hefði hann viljað „leggja
þungamiðju á íslenskt menningarumhverfi 20. aldar“. Hann hélt
svo áfram: „I öllum síðari ritum mínum legg jeg þessa þungamiðju
91 „en kultiveret verdensborger, hvis intelligens var storrc end hans digteriske
fantasi. Han havde en levende social interesse og forstáelse for det
menneskelige sjæleliv, var idealist báde i romantik og realisme". Steingrímur J.
Þorsteinsson, „Island", í Mogens Brondsted (ritstj.), Nordens litteratur efter
1860, Kobenhavn, 1972, bls. 388.