Skírnir - 01.09.2008, Page 185

SKÍRNIR
ÞORSKASTRÍÐIN
459
má nefna að þrautseigja íslenskra embættismanna olli mestu um
það árið 1949 að alþjóðalaganefnd Sameinuðu þjóðanna var falið
að ræða víðáttu landhelgi á fundum sínum.13 Þetta er aftur á móti
undantekning og nefndin hefði án efa tekið málið fyrir fyrr en
seinna. Á heildina litið er staðreyndin sú að aðgerðir íslendinga
mótuðu ekki hafrétt heimsins heldur var atburðarásin ytra þvert á
móti forsenda nær allra breytinga hér við land. Landgrunnslögin
frá 1948, sem kveða á um einkarétt íslands til landgrunnsins og
hafa verið kölluð „eins konar stjórnarskrá sjávarútvegsins á Is-
landi“,14 byggðust að mestu á Truman-yfirlýsingunum svoköll-
uðu frá 1945 um rétt Bandaríkjanna til nýtingar á auðæfum eigin
landgrunns og stjórnar fiskveiða ofan þess. Forsenda þess að land-
helgin var aukin úr þremur sjómílur í fjórar umhverfis allt landið
1952 (þannig að flóar og firðir yrðu innan línu) var úrskurður
Alþjóðadómstólsins í Haag í árslok 1951 í deilu Norðmanna og
Breta um landhelgi undan norðurhluta Noregs — Norðmönnum
í vil. Og um sama leyti og íslendingar færðu fiskveiðilandhelgi
sína í fjórar mílur höfðu ýmis ríki Suður-Ameríku krafist 200
mílna lögsögu.
Haustið 1958 var fiskveiðilögsaga íslands færð út í 12 mílur.
Ráðamenn í London létu herskip vernda breska togara innan nýju
línunnar og þannig hófst fyrsta þorskastríðið. Utfærslan varð
stuttu eftir fyrstu hafréttarráðstefnu Sameinuðu þjóðanna og þar
var ljóst að alþjóðasamfélagið myndi aldrei sætta sig til lengdar við
hina þröngu landhelgi sem Bretland og flest stærri ríki á Vestur-
löndum aðhylltust. Sovétríkin höfðu þegar tekið sér 12 mílna
landhelgi í Barentshafi og Kínverska alþýðulýðveldið hafði einnig
lýst yfir 12 mílna lögsögu. Þótt íslensk stjórnvöld hafi átt ákveðið
frumkvæði og verið í fararbroddi á Norður-Atlantshafi hafði
13 Sjá t.d. Davíð Ólafsson, Saga landhelgismálsins: Baráttan fyrir stœkkun fisk-
veiðilögsögunnar í 12 mílur (Reykjavík, 1999), bls. 48-49. og Hannes Jónsson,
Friends in Conflict. The Anglo-Icelandic Cod Wars and the Law of the Sea
(London, 1982), bls. 55-57.
14 „Eins konar stjórnarskrá sjávarútvegsins á íslandi", Morgunblaðið 5. apr. 1998,
[http://www.mbl.is/mm/gagnasafn/grein.html ?grein_id=392561]. Þorsteinn
Pálsson sjávarútvegsráðherra sagði þetta við athöfn þegar þess var minnst að
hálf öld var liðin frá því að landgrunnslögin voru sett.