Skírnir - 01.09.2008, Qupperneq 190

464
GUÐNI TH. JÓHANNESSON
SKÍRNIR
„Við semjum ekki við Breta, við sigrum þá,“ er líklega frægasta
slagorð þorskastríðanna.27 í öllum átökunum gætti hins vegar
togstreitu milli þeirra á íslandi sem aldrei vildu gefa eftir — eink-
um liðsmanna Alþýðubandalagsins — og þeirra sem vildu að
minnsta kosti ljá máls á samningum. Þeir síðarnefndu — einkum
embættismenn og „hófsamir" ráðherrar í röðum Sjálfstæðisflokks,
Alþýðuflokks og Framsóknarflokks — þóttust hins vegar ætíð
vita að stjórnarandstaðan hverju sinni og almenningur myndu
mótmæla öllu „rnakki" við Breta eins og gjarnan var sagt.
Sumarið 1960 vildi Viðreisnarstjórnin ljúka fyrsta þorskastríð-
inu en ráðherrar þorðu varla að hefja samningaviðræður. „í þeim
er sálrænn ótti við orðið sjálft," hafði sendiherra Breta eftir Henrik
Sv. Björnssyni, ráðuneytisstjóra í utanríkisráðuneytinu.28 Sumarið
1972 kvartaði þáverandi eftirmaður Henriks, Pétur J. Thor-
steinsson, yfir því á bak við tjöldin að það hefði verið „lafhægt" að
ná góðum sáttum við Breta í stað þess að taka slaginn við þá um
50 mílna útfærsluna eins og vinstri stjórn Ólafs Jóhannessonar
ákvað.29 í janúar 1976 vildi Geir Hallgrímsson forsætisráðherra
ganga að þeirri málamiðlun sem þá lá á borðinu eftir samninga-
viðræður í London en Ólafur, sem þá var dómsmálaráðherra, var
á öðru máli.30 Þar virðast sjónarmið í innanlandsstjórnmálum hafa
ráðið allt eins miklu og áhyggjur af þjóðarhag.
Mergur málsins er sá að þorskastríðin brutust ekki aðeins út og
drógust á langinn vegna þess að Bretar voru svo óbilgjarnir. Því
síður voru þeir eins ósvífnir og grimmir og margir vilja vera láta.
Hugtakið „þorskastríð" gefur einmitt ranga mynd af eðli átakanna
því þau geta ekki flokkast undir hefðbundin stríð. Enginn féll bein-
línis fyrir óvinahendi en á hinn bóginn virðist það viðtekin skoðun
27 Magnús Kjartansson, ritstjóri Þjóðviljans, lét þetta heróp fyrst falla á fjölmenn-
um útifundi í Reykjavík við upphaf fyrsta þorskastríðsins. Sjá „Við semjum
ekki um landhelgina við Breta“, Þjóðviljinn, 5. sept. 1958.
28 National Archives, London. F0371/151679/NL1351/148. Stewart til breska
utanríkisráðuneytisins, 27. ágúst 1960.
29 Handritadeild Landsbókasafns íslands - Háskólabókasafns. Lbs 18 NF. Krist-
ján Eldjárn. Dagbók, 22. ágúst 1972.
30 Fundargerðabók þingflokks Framsóknarflokksins. Þingflokksfundir 2. og 3.
febr. 1976.