Skírnir - 01.09.2008, Page 194

468
GUÐNI TH. JÓHANNESSON
SKÍRNIR
miðum.41 Eins var verndun og uppbygging fiskistofna öll í
skötulíki á Islandi þegar vel var að gáð. Fiskiskipaflotinn stækk-
aði stórum á áttunda áratugnum og stjórnmálamenn, útvegs-
menn og sjómenn báru takmarkaða virðingu fyrir ráðgjöf fiski-
fræðinga.42
Það virðingarleysi sýndi sig margoft í þorskastríðunum sjálf-
um. Rétt eftir að fiskveiðilögsagan var færð út í 50 mílur í
september 1972 — og varðskip stóðu í ströngu í baráttunni við
Breta — bárust Landhelgisgæslunni fregnir af því að togbátar
væru að ólöglegum veiðum í Loðmundarfirði og undir Skálanes-
töngum í Seyðisfirði; þegar þorskastríðið var í algleymingi vorið
eftir var mikið kvartað undan netabátum á friðuðu svæði á Sel-
vogsbanka og síðsumars fékk Gæslan fregnir af ítrekuðum land-
helgisbrotum íslenskra fiskiskipa við Ingólfshöfða.43 Sömu sögu
er hægt að segja úr síðasta þorskastríðinu: Undir lok þess svarf til
stáls milli varðskipa og herskipa en á sama tíma var Landhelgis-
gæslunni sagt frá því að nær allir netabátar á Breiðafirði hefðu sætt
lagi og læðst inn á lokuð svæði þar.44
Réttarstaða íslands var ekki heldur ótvíræð í þorskastríðunum.
Eftir á þykir svo lítill vafi leika á því að hinn lagalegi réttur hafi
ætíð verið skýr að um það er tæpast rætt. Goðsögnin um sam-
stöðu þjóðarinnar gefur ekki kost á öðru en þetta þýðir til dæmis
að gleyma verður hinum geysihörðu deilum sem urðu um land-
helgissamninginn við Breta frá 1961, bæði þá og þegar á hann
reyndi um áratug síðar. Samningurinn heimilaði Bretum (og Vestur-
Þjóðverjum) að skjóta ágreiningi um frekari útfærslu íslenskrar
fiskveiðilögsögu til Alþjóðadómstólsins í Haag. Árið 1961 sögðu
forystumenn Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks að þetta mál-
41 Guðmundur Hörður Guðmundsson, „Fiskverndarrök Islendinga í landhelgis-
deilunum", bls. 36-37.
42 Helgi Áss Grétarsson, Réttarsaga fiskveiða frá landnámi til 1990 (Reykjavík,
2008), bls. 76.
43 Skjalasafn Landhelgisgæslunnar. Skeyti til og frá stjórnstöð, 26. sept. 1972, 12.
apríl 1973, 23. ágúst 1973 og 8. sept. 1973. Hér eru aðeins nokkur dæmi nefnd.
44 Skjalasafn Landhelgisgæslunnar. Skeyti til og frá stjórnstöð, 30. apríl 1976 og
1. ma£ 1976. Um þennan þátt í sögu landhelgismálsins, sjá einnig Höskuldur
Skarphéðinsson, Sviptingar á sjávarslóð, bls. 96-100.